De zorgsector ligt onder het vergrootglas van de media. Er gaat vrijwel geen dag voorbij zonder negatieve publiciteit: veiligheidsincidenten in ziekenhuizen, artsen die hun eigen richtlijnen negeren, beunhazerij in de verslavingszorg, geneesmiddelen met dodelijke bijwerkingen.
En tegelijkertijd: stijgende kosten, dubieuze jaarrekeningen, omvallende instellingen en steeds meer mensen met betalingsproblemen. Verkeert de zorg in een systeemcrisis?
Zorgelijke scenario’s
Als we het CPB mogen geloven wel. Twee weken geleden publiceerde het Planbureau een rapport over de toekomst van de zorg, waarin vier scenario’s worden geschetst die er niet om liegen. In alle gevallen wordt de zorg zoveel duurder dan nu, dat systeemingrepen nodig zijn; de keuze lijkt alleen te gaan over de vraag hoe we daarvoor gaan betalen, collectief of individueel, en of er straks meer te kiezen valt in het verzekerd pakket. En hoewel het CPB geen keuze maakt tussen de verschillende scenario’s, lijkt de conclusie onontkoombaar: het huidige zorgstelsel is onhoudbaar.
Agenda voor de zorg
Echt? Dan is dat nieuws nog niet overal doorgedrongen. Op dezelfde dag dat het CPB-rapport verscheen, kwam ook adviesbureau McKinsey met een studie over de toekomst van de zorg. Met een heel andere conclusie: er is een grote mate van overeenstemming onder zorgbestuurders en experts over de gewenste ontwikkeling van het zorgstelsel. Namelijk: voortbouwen op het bestaande stelsel, maar dan met meer preventie, met een bekostiging die gezondheidswinst beloont in plaats van volume, transparantie van kwaliteit en prestaties en een grotere rol voor de consument in het eigen zorgproces. Een rijtje dat bekend klinkt, en inderdaad – het staat vrijwel letterlijk in de Agenda voor de Zorg, de gezamenlijke inbreng van de zorgpartijen ten behoeve van het regeerakkoord van het huidige kabinet.
Langdurige zorg op maat
Wie heeft er nu gelijk? Dat hangt vooral af van wat je onder ‘zorg’ verstaat. Het Nederlandse zorgstelsel scoort internationaal gezien uitstekend op toegankelijkheid en keuzevrijheid, heel behoorlijk op kwaliteit, maar is wel relatief duur. Dat laatste wordt echter volledig verklaard door het feit dat we de langdurige zorg in een zeer brede en uniforme volksverzekering, de AWBZ, hebben ondergebracht. Meer differentiatie en maatwerk, door uit te gaan van wat mensen, met hulp van hun omgeving, nog wel zelf kunnen, en kunnen betalen, zou dit probleem kunnen oplossen. Dat is ook precies wat de Agenda voor de Zorg voorstelt. Het is mij overigens altijd een raadsel waarom je voor maatwerk bij gemeenten zou moeten zijn – met de Agenda voor de Zorg pleit ik er dan ook voor om in ieder geval de langdurige ouderenzorg bij de zorgverzekering onder te brengen, waar het mogelijk is om dat maatwerk wel te leveren en tegelijkertijd de kosten in de hand te houden.
Onnodige pakketbeperking
Als het gaat om de curatieve zorg, de zorg die onder de zorgverzekering valt, staat Nederland bovenaan in alle internationale vergelijkingen. Terwijl de kosten ongeveer op gemiddeld niveau liggen. Natuurlijk, het kan en het moet beter, al is het alleen maar omdat de rest van de economie inmiddels tot stilstand is gekomen. Maar de laatste paar jaar hebben laten zien dat het mogelijk is om de trend van almaar stijgende zorgkosten om te buigen: eerst in de farmacie, inmiddels ook in de ziekenhuiszorg en de ggz. Ik geloof dan ook niet in de noodzaak van vergaande pakketverkleining – het verzekerde pakket voor de curatieve zorg is in Nederland niet heel erg breed, al staan daar relatief lage eigen betalingen tegenover. Het CPB speelt met het idee om eventuele pakketbeperkingen te vergezellen van een acceptatieverplichting in de aanvullende verzekering. Een bizar plan, nog afgezien van de juridische onmogelijkheid – als we toegankelijkheid willen waarborgen hoort noodzakelijke zorg gewoon in de basisverzekering. En dat kan ook, als we erin slagen de lijn van de afgelopen jaren door te trekken. Daarbij zijn inzicht in kwaliteit en inkopen op gezondheidswinst belangrijk om de zorg doelmatiger te kunnen organiseren.
Voortdurende verbetering
En al die verhalen in de media? Die vormen in zekere zin een goed teken, want ze bewijzen dat er dingen veranderen. Waar incidenten vroeger met de mantel der liefde bedekt werden, waar fraude en onterechte declaraties geacht werden in de zorg niet voor te komen, krijgen we nu steeds meer inzicht in wat er werkelijk gebeurt. Daarbij is veel om trots op te zijn, en zorginstellingen, beroepsbeoefenaren, patiëntenorganisaties en zorgverzekeraars verdienen veel waardering voor hun bijdrage aan de kwaliteit van de zorg in Nederland. Maar inderdaad, er gaan ook dingen mis, en het is begrijpelijk dat daar veel aandacht naar uitgaat. Des te meer reden om in te blijven zetten op voortdurende verbetering.
Pieter Hasekamp
Algemeen directeur Zorgverzekeraars Nederland