Via de lage-ziektelastbenadering moet minister Schippers jaarlijks maar liefst voor 1,3 miljard euro aan behandelingen uit het basiszorgpakket halen. Dit is nodig voor een daadwerkelijke besparing van 1 miljard op de overheidsbegroting. Er is echter forse kritiek op de ziektelastbenadering.
Het adviesorgaan van de minister, het CVZ, ziet er niets in en wijst op het risico van gezondheidsschade als behandelingen niet meer uit de basiszorgverzekering vergoed worden. De bezuiniging, waarvan nog €1,2 miljard gerealiseerd moet worden, zal ook aandoeningen treffen die de lage ziektelast overstijgen. Dat is begrijpelijk, als we zien hoe omvangrijk het gat is dat de maatregel zou slaan: 11% uit de budgetten voor genees- en hulpmiddelen en GGZ. Daarnaast is een risico dat artsen een zwaardere diagnose gaan stellen, zodat de patiënt de behandeling alsnog vergoed krijgt, en de pakketbesparing dus niet gerealiseerd wordt.
Ziektelastcijfers
Ook signaleert het CVZ dat aandoeningen met een vermoedelijk lage ziektelast onder de radar doorglippen: er zijn geen ziektelastcijfers over beschikbaar. Als voorbeelden noemt het CVZ snurken, wratten en voetschimmel. Patiënten, artsen en fabrikanten zijn eveneens kritisch.
De Noorse wetenschapper Erik Nord heeft zich onlangs, waarschijnlijk ontwetend, bij de tegenstanders van de ziektelastmaatregel gevoegd. Hij publiceerde in Health Policy een kritisch artikel over de ziektelastmethodologie in de Global Burden of Disease (GBD). Dit is de belangrijkste bron voor de ziektelastmaatregel van het kabinet.
In de GBD-studie moesten respondenten uit verschillende landen twee hypothetische personen met verschillende ziektekenmerken vergelijken en aangeven welke van de twee zij als de gezondere beschouwden. De mate waarin een meerderheid koos voor een bepaalde toestand, was bepalend voor de onderlinge afstand tussen de aandoeningen op een ziektelastschaal van 0 tot 1.
Focus op gezondheid
Nord vindt de focus op ‘gezondheid’ in het GBD-onderzoek problematisch. In alledaagse termen zijn bijvoorbeeld blinde mensen niet ‘ziek’. Dit methodologische probleem uit zich in extreem lage ziektelastgetallen voor bijvoorbeeld ‘doofheid’ (0,03), ‘amputatie van benen en twee kunstbenen’ (0,05), ‘verlamd onder het middel, beweegt zich met een rolstoel’ (0,05) en ‘blindheid’ (0,19).
Daarnaast vindt Nord dat gezondheidstoestanden te gemakkelijk eendimensionaal vergeleken worden. Hoe zijn de problemen van de ene ziekte te vergelijken met de nadelen van een andere? Is het mogelijk fysieke met mentale narigheid te vergelijken?
Nord signaleert dat het begrip ‘gezondheid’ bij respondenten verwarring veroorzaakt kan hebben. Wie van de twee hypothetische patiënten is gezonder? En welke hypothetische toestand ziet de respondent als wenselijker? Welk doel hij voor zijn geestesoog als hij antwoord geeft? Het individuele welzijn van de patiënt, of maatschappelijke welvaart in bredere zin? We weten het niet. Daarnaast ontbreekt het in de omschrijving van de ziektebeelden aan essentiële kenmerken. Denk aan schaamte bij HIV en angst bij hartziekten.
Methode
Een methodologische vraag is of ordinale data, verkregen door het telkens vergelijken van twee ziektebeelden, zomaar omgezet kunnen worden naar een doorlopende ziektelastschaal van 0 – 1. De uitkomsten op deze doorlopende schaal hadden op z’n minst nog eens aan respondenten voorgelegd kunnen worden. Dat is niet gebeurd.
Tot slot beargumenteert Nord dat de ziektelastgegevens minder cultureel onafhankelijk zijn dan de onderzoekers stellen. De wetenschapper concludeert dat beleidsmakers de onderzoeksgegevens niet zomaar moeten implementeren, maar deze moeten evalueren in hun culturele context.
Bezwaren
De bezwaren die het CVZ tot nu toe geuit heeft, gaan vooral over de ziektelastmaatregel zelf. Uiteraard voorziet de minister dat het op grote schaal schrappen van behandelingen uit het basispakket tot omvangrijke maatschappelijke en politieke onrust zal leiden. Daarom riep zij veldpartijen in februari in het TV-programma Buitenhof op om met haar mee te denken.
Het artikel van Nord bekritiseert zelfs de ziektelastmethode waarop de maatregel grotendeels gebaseerd moet zijn en zaagt daarmee aan de stoelpoten ervan.
Problemen
Voor alle betrokkenen stapelen de problemen zich op. Minstens een deel van de omstreden maatregelen zal gerealiseerd moeten worden, want de besparing van 1 miljard staat in de boeken. Met de alternatieven die veldpartijen aandragen in reactie op de oproep van Schippers valt niet zomaar ruim 1 miljard bijeen te sprokkelen. Het wordt moeilijk om besparingen elders te realiseren; het kabinet heeft al de grootst mogelijke moeite om de overheidsbegroting in balans te krijgen.
In het voorjaar van 2014 wil minister Schippers concrete voorstellen doen voor pakketbesparingen via de ziektelastbenadering. Deze zouden dan per 2015 gerealiseerd worden. Vanaf dat jaar staan de besparingen ingeboekt. Er zal veel onrust, getouwtrek en gepolder aan voorafgaan voor het zover is.
Gerard Adelaar (1983) is werkzaam bij Axon Connect. Hij adviseert organisaties in de zorg over de implicaties van beleidswijzigingen, politieke verwikkelingen en rechterlijke uitspraken. Hij studeerde Politicologie in Leiden, werkte voor een fractie in de Tweede Kamer en publiceerde diverse artikelen over solidariteitsvraagstukken in de gezondheidszorg.