Zijn voorganger was slecht verstaanbaar, diens redeneringen waren vaak niet te volgen, en de presentatie van de man was ronduit houterig. Nederland raakte niet uitgemopperd over de haardracht van CDA-premier Jan Peter Balkenende, of over de brillen die regelmatig van zijn neus afgleden.
Slechts in klein gezelschap was hij ontspannen, en dan bleek hij zelfs uitermate geestig zijn. In het buitenland, vooral bij de Duitsers, werd hij gewaardeerd, al mislukte de lobby om hem een internationale topbaan te bezorgen.
Tegenpool van Balkenende
VVD-premier Mark Rutte is communicatief gezien de tegenpool van Balkenende. Rutte is een Grote Communicator. Hij spreekt gemakkelijk en vaak uit het hoofd. Hij is duidelijk, snel van geest, gevat en net niet te gelikt. Hij houdt zichtbaar van het politieke spel. Elke vrijdagmiddag staat hij ruimhartig de Haagse journalisten te woord in Nieuwspoort, dus niet op het ministerie van Algemene Zaken, nadat Balkenende een jarenlange traditie had afgeschaft in een mislukte poging de regie over zijn eigen jammerlijke optreden terug te krijgen.
Vlot en studentikoos
Rutte is de Tefal-premier. Kritiek lijkt van hem af te glijden. Hij wordt een verademing gevonden – omdat hij niet zo krampachtig is als zijn voorganger. Maar wie is de echte Rutte? Die kent Nederland nog niet. Inmiddels worden de scheurtjes zichtbaar in het beeld van de eerste minister-president uit de VVD-gelederen die een rechts minderheidskabinet leidt. Hij blijft vlot en soms iets te studentikoos doen. Regelmatig komt hij te joviaal over, en soms zelfs onbezonnen. Een dansfeest bezoeken, terwijl Nederland zwaar moet bezuinigen. Kan dat wel? Koren op de molen voor de oppositie – die verder vrijwel geen vat op hem kan krijgen.
Misstappen
Intussen maken de eerste collega-ministers fouten en foutjes (Hans Hillen op Defensie, Uri Rosenthal van Buitenlandse Zaken en Jan Kees de Jager op Financiën). Deze misstappen kon Rutte nog net op soevereine wijze rechtbreien in de Tweede Kamer. Maar op het moment dat de bezuinigingen hard aankomen bij de Henken en Ingrids van dit land, zodra ook de nieuwste economische cijfers weer zwaar tegenvallen en het voor elke rechtse regering moeilijker wordt, blijkt ook Rutte feilbaar. “Rutte kan niet rekenen maar hij kan wel tellen”, zei PvdA-Kamerlid Plasterk op tv, gniffelend over zijn eigen vondst. De oud-minister van Onderwijs doelde op de mislukte rekensom van Rutte naar aanleiding van de deal die de regeringsleiders van de Europese Unie laatst in Brussel met de Grieken hadden gesloten. Plasterk had wel gelijk, want Rutte was de enige premier die met een verkeerd verhaal naar buiten kwam.
Rutte is geen ‘rechtse’ premier meer
Eigenlijk slaat het sommetje waar Plasterk aan refereerde op iets anders: Rutte is geen ‘rechtse’ premier meer. Hij moet steeds vaker leunen op de steun van PvdA en D66 om beleid erdoor te krijgen. Want gedoogpartij PVV haakt telkens af als de redding van Griekenland en het behoud van de euro ter sprake komen. Het weekblad Elsevier wijdde onlangs zijn omslag aan de ruk naar links die onder het kabinet-Rutte is ingezet. Hij gaat over ‘links’, want met de PVV lukt het hem hoogstwaarschijnlijk niet de eindstreep te halen, was de teneur. PVV-leider Wilders spreekt al dreigend van een verstandshuwelijk. “Volgend jaar wordt het jaar van de waarheid,” zegt hij, en “Dit kabinet laat ik niet tegen elke prijs de rit uitzitten”. Geen wonder dat Wilders zijn PvdA-tegenvoeter Job Cohen kefferig afserveerde als het ware ‘schoothondje’ van het kabinet.
De echte Rutte
Wie is dan de echte Rutte? Niets meer of minder dan de links-liberaal die hij altijd al heette te zijn? Puur uit pragmatisme – het land moet worden geregeerd – aanvaardde hij vorig jaar de gedoogconstructie met Wilders’ PVV. Nu wil hij er volgend jaar misschien weer vanaf. Dat er in de gezondheidszorg honderden miljoenen euro’s bijkomen voor ouderen en chronisch zieken komt uit de koker van de PVV. Intussen trekt de linkse oppositie van leer tegen de kortingen op de geestelijke gezondheidszorg, op de zorgtoeslag en het persoonsgebonden budget (pgb). De PVV steunt die maatregelen vooralsnog, maar de achterban mort en dreigt weg te lopen naar de SP.
De broekriem
De vraag is wat de PVV Rutte nog te bieden heeft. In tijden van economische onrust moet de broekriem almaar verder worden aangehaald. Aan de onderkant van de samenleving, bij de sociaal-economische zwakkeren, is weinig te halen. De speelruimte zit in het midden, bij de middenklasse, en de gegoede burgerij. Vroeger haalde PvdA-leider Joop den Uyl bij deze bevolkingsgroepen de centen vandaan, als hij moest snijden of weer eens wilde herverdelen. Nu doet Rutte hem dat na.
Koersvast?
Rutte gaat 18 miljard euro bezuinigen. Ga er maar aan staan nu de PvdA en D66 hem ter linkerzijde onder druk zetten, de PVV vanaf de rechterflank stookt en coalitiepartner CDA is gemarginaliseerd. De sussende titel van de Miljoenennota 2011-2012, ‘Koersvast in Onzekere Tijden’, kan de VVD-premier niet helpen. Uit angst te worden uitgemaakt voor een weinig sociaal voelend mens heeft hij de steven gewend, en veel van wat klassiek liberaal erfgoed heet te zijn overboord gegooid. Koersvast kan dat in elk geval niet worden genoemd.
Door Ewoud Nysingh en Willem Wansink
Willem Wansink en Ewoud Nysingh werken samen als de Reputatiecoaches: www.deReputatiecoaches.nl
Lees ook:
Begroting VWS kritisch ontvangen
Miljoenennota 2012: plannen voor de zorg
Stijgende premie en eigen kosten in de zorg
Menzis: zorgpremie wordt nog hoger
Blogs Prinsjesdag 2011:
Koersvast in onzekere tijden? – Eelke van der Veen
Laat de echte Mark Rutte opstaan – Ewoud Nysing en Willem Wansink
Tijd voor een zorgakkoord – Jan de Vries
Buikriem strakker, nu het hoofd vrijer – Robbert Huijsman
“Wie zelfstandig wil werken, kan dat doen.” – Margo Brouns
Geef professionals de ruimte – Peter Paul van Benthem
Moeilijker kunnen we het voor u niet maken – Henk Nies
Een kleine voetnoot in de miljoenennota met gigantische gevolgen – Jacques Loomans
Laat de ggz efficiencywinsten boeken – Marleen Barth
Koersvast op ramkoers – Gerard van Pijkeren