De governance in het gedecentraliseerde zorgstelsel is nog niet goed uitgekristalliseerd. Daardoor dreigt een diffuse aansturing waarbij verschillende belanghebbenden op elkaars stoel gaan zitten.
Eén en ander komt naar voren bij een rondgang langs zorgaanbieders en governance-deskundigen. Een punt van aandacht is de verhouding tussen gemeenten en zorgaanbieders. Behalve als inkoper kan een gemeente optreden als regisseur, budgetbewaker, uitvoerder en kwaliteitscontroleur. Die verschillende petten kunnen in de omgang met zorgaanbieders tot “spannende situaties” leiden, zegt Erik Dannenberg, voorzitter van de vereniging van toezichthouders in de zorg NVTZ, in het januarinummer van Skipr magazine.
“Als een zorgaanbieder de helft van de organisatie in wijkteams heeft zitten die operationeel worden geleid door gemeente, dan wordt het sponzig”, aldus Dannenberg. “Daar kun je als toezichthouder onrustig van worden, want je bent nog steeds persoonlijk aansprakelijk, maar je hebt geen zicht meer op de operationele sturing. Het wordt ook spannend als een gemeenteraad zich er mee gaat bemoeien bij welke organisatie moet worden ingekocht. Dan ga je op de uitvoeringsstoel van het college zitten.”
Ambtelijk apparaat
Ook zijn de verhoudingen tussen de verschillende geledingen binnen een gemeente niet altijd helder. “Wat je in Amsterdam ziet is dat er bij het ambtelijk apparaat de wens isom het aantal aanbieders beperkt te houden en te vertrouwen op bestaande expertise-partners, terwijl er in de gemeenteraad juist een sterke beweging is om nieuwe kleine aanbieders een kans te geven”, zegt Anja Hommel, programmamanager Wmo en wijkverpleging in Skipr magazine. “Daardoor krijgt het inkoopproces een tweeslachtige insteek.”
Daarnaast heeft de lokale politiek de sterke neiging om zich te profileren op onderwerpen die het eigen mandaat te boven gaan. “Ik heb nu al twee keer een wethouder gesproken die een soort moreel beroep op me deed om af te zien van het overgangsrecht dat bij de Wet normering topinkomens hoort”, zegt bestuursvoorzitter Gerard Gerding van Gemiva-SVG. “Daar wordt dan bij vertelt dat dit toch heel erg gevoelig ligt in de gemeenteraad en dat de raad wél het budgetrecht heeft. De gemeente gaat er niet over en volgens mij is het taak van de wethouder om dat uit te leggen, maar blijkbaar is het verleidelijk om je te uiten over dingen die niet onder je verantwoordelijkheid vallen. Als je ziet wat voor administratieve chaos er nog in veel gemeenten heerst, begin je toch te denken aan een politieke bliksemafleider waar je publicitair mee kunt scoren.”
Cordaan-manager Hommel constateert dat raadsleden zich vaak geen rekenschap geven van het feit dat de zorg over verschillende wetten is verdeeld, zoals Wlz, Zvw, Wmo en Jeugdwet. “Je ziet dat de gemeenteraad daar niet zo’n onderscheid in maakt. Dan zie je de neiging om over de hele zorg te willen gaan en voor je het weet worden er hele kritische vragen gesteld over onderwerpen die geregeld zijn in de zorgverzekeringswet of Wlz.”
Burgerparticipatie
Ondanks de punten van zorg staat Dannenberg positief tegenover de kerngedachte achter de transitie. “We hebben grote behoefte aan het ontschotten van het zorgdomein. Maar je moet met elkaar wel nadenken over hoe we governance inrichten, want je kunt niet in het operationele proces een enorme vernieuwingsslag doorvoeren en de governance in het oude systeem laten zitten. Dan ontstaat er een onduidelijk speelveld waar iedereen door elkaar holt en zich met elkaars werk bemoeit.”
Directeur Kim Putters van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) wijst in dit verband op het belang van burgerparticipatie. “Misschien is wel de belangrijkste consequentie van de decentralisatie dat je dingen dichter bij de mensen organiseert. Dan gaan ze er meer zelf over. Zeggenschap zou uiteindelijk dan ook meer bij mensen en zorgorganisaties neergelegd zou moeten worden.”
“In toenemende mate zullen het de burgers zijn die zeggen: wij zijn de toezichthouders, want wij willen zelf iets van onze zorg kunnen vinden”, gelooft ook Dannenberg. “Als NVTZ hebben we gezegd, fantastisch, welkom, want we kunnen veel van elkaar leren, en dan ontwikkelen we samen de governance voor de komende eeuw.”
Lees het verhaal over decentralisatie en governance in Skipr magazine 1, januari 2017.
