AppleMark
De zorgsector voert opnieuw de top 5 aan van sectoren met de meeste klokkenluidersmeldingen. Van in totaal van 74 nieuwe klokkenluiderszaken stammen er 19 uit de zorg. Dat blijkt uit het jaarverslag 2015 van het Adviespunt Klokkenluiders.
Een andere trend die uit het jaarverslag naar voren komt is de aanhoudende groei van het aantal klokkenluiderszaken. Het Adviespunt kreeg vorig jaar 32 procent meer meldingen. Op een totaal van 507 zaken had het Adviespunt vorig jaar 461 nieuwe contacten. In 2014 en 2013 waren dit er respectievelijk 390 en 324. Het merendeel van deze contacten betrof verzoeken om advies. Het aantal nieuwe meldingen dat als klokkenluiderszaak kan worden aangemerkt bedroeg 74, tegen 56 in 2013 en 47 in 2014.
Angstcultuur
De belangrijkste categorie klokkenluiderszaken bestaat uit ‘Fraude, verduistering of diefstal’ (28 procent). Deze categorie staat nu drie jaar op plaats één. Nieuw is de categorie ‘Angstcultuur’, die meteen goed is voor 20 procent van de zaken. Veertien procent heeft betrekking op ‘Gevaar gezondheid, veiligheid en milieu’, gevolgd door ‘Schending van voorschriften of regels’(9 procent), ‘Mismanagement’ (8 procent) en ‘Machtsmisbruik’ (7 procent).
Volgens het Adviespunt kan angstcultuur onder bepaalde voorwaarden op zichzelf te kwalificeren zijn als misstand van maatschappelijk belang, zeker als er sprake is van ernstig mismanagement of structurele intimidatie van medewerkers. De leiding van de organisatie is ofwel de aanjager van de angstcultuur ofwel betrokken bij het gedogen daarvan. Wel erkent het Adviespunt dat aantijgingen van een angstcultuur lastig is te onderbouwen zijn.
Van de klokkenluiderszaken met een angstcultuur stond in het overgrote deel (80 procent) de angstcultuur op zichzelf. In een klein aantal gevallen (20 procent) was er een combinatie met een andere misstand, zoals fraude of verduistering.
Negatieve gevolgen
De overgrote meerderheid (85 procent) ondervindt negatieve gevolgen van een melding van een misstand bij de werkgever. In 22 procent van de klokkenluiderszaken gaf de melder aan ontslagen te zijn of werd het contract niet verlengd. In 9 procent van de zaken kwam de melder ziek thuis te zitten. Voor het overige werd pesten, bedreiging, isoleren, schorsing, geen promotie maken of overplaatsing genoemd als gevolg van de melding van de misstand. Ook nam 8 procent van de klokkenluiders zelf ontslag. Mede om deze redenen wil een kwart van de klokkenluiders die het Adviespunt in 2015 om advies vroegen geen verdere melding doen.
Het Adviespunt pleit dan ook voor betere bescherming van de melder tegen nadelige gevolgen en een veilig meldklimaat. Dit laatste impliceert een open cultuur waarin mensen zich durven uit te spreken en hun mening durven te geven. De toon aan de top is hierbij bepalend. De top draagt een open cultuur uit door van hoog naar laag een kritische en open houding van management en medewerkers te waarderen. Ook zijn de bestuurders benaderbaar en aanspreekbaar. Daarnaast kent de organisatie een klokkenluidersbeleid en dat behelst wat het Adviespunt betreft meer een meldregeling. Ook training van management en voorlichting aan de medewerkers, publicatie van de meldregeling op een toegankelijke plaats en goed opgeleide vertrouwenspersonen horen hierbij.
Wet
De wet Huis voor Klokkenluiders, die naar verwachting op 1 juli van kracht wordt, verplicht werkgevers van tenminste 50 werknemers tot het vaststellen van een procedure voor het omgaan met het melden van mogelijke misstanden. In de wet is ook een bepaling opgenomen die werknemers beschermt tegen nadelige gevolgen van het doen van een melding van een misstand. De brancheorganisaties in de zorg (BoZ) hebben in 2010 in de ‘Zorgbrede Governance Code’ al een bepaling van deze strekking opgenomen.
Het Adviespunt signaleert dat klokkenluiders toch in een zwakke positie zitten. Als het tot een procedure voor de rechter komt vanwege benadeling -meestal een verzoek van de werkgever om ontbinding van de arbeidsovereenkomst-, kan de bewijslast voor de melder zwaar zijn en de kosten voor juridische bijstand zeer hoog kunnen worden. “Dit draagt niet bij aan een veilig meldklimaat en blijft een punt van zorg voor het adviespunt”, aldus het Adviespunt.
