Wat denkt u: komt het bij ú in de zorgorganisatie voor – grensoverschrijdend gedrag of mishandeling door medewerkers jegens cliënten?
Uit onze ervaring blijkt: bewust, maar vooral onbewust grensoverschrijdend gedrag en mishandeling door medewerkers komt (helaas) vaker voor dan ieder denkt. Maar het is een onderwerp dat niet gemakkelijk op tafel komt. We gaan toch immers voor góede zorg?
Bespreekbaar maken
Om met Cruijff te spreken: “je gaat het pas zien als je het doorhebt”. Dat bleek ons in de contacten die we hadden met bestuurders, staffunctionarissen, professionals en cliënten toen we de ‘Leidraad Veilige zorgrelatie’ ontwikkelden en deze zomer actualiseerden. Door bewust met het onderwerp aan de slag te gaan en bespreekbaar te maken, kwamen er in de organisaties diverse voorbeelden naar voren waar medewerkers ‘mee in hun maag’ zaten. Situaties waarin ze zelf twijfelden aan hun handelen, of situaties waarin ze gedrag van een collega hadden gezien waar ze vragen bij hadden. Maar hierover praten of een ander aanspreken, ligt heel gevoelig en gebeurde vaak niet.
Vooropgesteld: professionals zetten zich in het algemeen met hart en ziel in voor goede zorg aan hun cliënten. Maar: bewust of onbewust, bedoeld of onbedoeld, soms kan er iets mis gaan in de zorg. Het is de verantwoordelijkheid van de bestuurder om te stáán voor een veilige zorgrelatie en hier beleid en afspraken voor te maken in een organisatie.
Onbedoeld
Over het doelbewuste grensoverschrijdend gedrag kunnen we kort zijn: zaken als diefstal, financiële uitbuiting, seksueel misbruik – ongeoorloofd, dit mag niet voorkomen. Er zijn echter ook andere situaties, waarin wellicht niet opzettelijk maar toch grensoverschrijdend wordt gehandeld / mishandeld. Bijvoorbeeld: niet reageren op een bel ‘omdat mevrouw altíjd belt’, ze bleek gevallen en werd pas later gevonden. Of de situatie waarbij een zorgmedewerker tegen een client met dementie, die tegenstribbelt bij het douchen, roept dat hij geen ontbijt krijgt als hij nú niet meewerkt. Of hem knijpen of slaan om tot stilte te manen.
Situaties waarin, veelal onbedoeld en onopzettelijk, geen goede zorg wordt geboden, de cliënt niet veilig is bij de professional waar hij afhankelijk van is en waar hij op moet kunnen vertrouwen. Het zijn situaties waarin vaak wordt gehandeld uit onmacht om met complexe zorgsituaties om te gaan, of waarin de werkdruk (te) hoog is. En complex en druk is de zorg regelmatig. Ga er maar aan staan, zorgen voor mensen die bijvoorbeeld niet meer weten hoe ze zich moeten wassen, naar het toilet gaan, eten en drinken, contact maken met anderen, de dag doorkomen. Daarbij vaak ook nog heel angstig of boos zijn, omdat ze niet meer snappen waarom iets gebeurt of nodig is. Zorgverleners die dag in dag uit voor deze mensen zorgen, verdienen ons aller respect. Én ze verdienen het geholpen te worden om situaties van ontspoorde zorg te voorkómen en te leren er goed mee om te gaan. Daarvoor is, in opdracht van het ministerie van VWS, de Leidraad Veilige zorgrelatie gemaakt.
Leidraad
Samen met mensen uit de praktijk hebben we in de Leidraad aanbevelingen opgesteld en uitgewerkt voor beleid om grensoverschrijdend gedrag en mishandeling te voorkomen én er goed mee om te gaan mocht dit onverhoopt toch gebeuren. Een van de genoemde instrumenten voor preventie van mishandeling door professionals is het Waarschuwingsregister Zorg & Welzijn. Organisaties die hieraan deelnemen kunnen door middel van dit register elkaar waarschuwen als er door hun organisatie personen ontslagen zijn wegens grensoverschrijdend gedrag richting cliënten.
De Leidraad sluit aan bij de Wet Kwaliteit, klachten en geschillen zorg die organisatie verplicht om ‘geweld in de zorgrelatie’ te melden bij de Inspectie. In de Leidraad is een Stappenplan opgenomen, in aansluiting bij de Meldcode huiselijk geweld. Die Meldcode is in organisaties vaak wel bekend, maar minder bekend is dat voor een veilige zorgrelatie de verantwoordelijkheden voor een professional en bestuurder uitgebreider zijn (als zorgaanbieder en werkgever – gericht op veilige zorg én veilig werken).
Meer informatie is te vinden op www.veiligezorgrelatie.nl, met de Aanbevelingen op 1 A4 en een ‘Wie-doet-wat-Wijzer’, die samenvat welke acties van welke functionarissen in een organisatie nodig zijn om te werken aan een veilige zorgrelatie. Zie ook https://www.waarschuwingsregisterzorgenwelzijn.nl/
Marie-Josée Smit, zelfstandig adviseur, trainer en onderzoeker bij ZorgEssentie
Antoinette Bolscher, zelfstandig adviseur, procesbegeleider en onderzoeker bij Antoinette Bolscher Consultancy
