In het laatste kwartaal van 2018 heeft BDO zijn jaarlijkse benchmark ziekenhuizen gepubliceerd. Voor het zevende jaar op rij gaven wij elk algemeen ziekenhuis één gemakkelijk te duiden rapportcijfer voor de financiële performance. Ieder jaar leidt dit tot reuring in de zorgmarkt, maar de reacties waren dit keer, vanwege de faillissementen van het Slotervaart en de IJsselmeerziekenhuizen, overweldigend.
In het benchmarkrapport schreven wij dat in ons land een zorginfarct dreigt. We doelen daarmee op de samenloop van demografische ontwikkelingen die dicteert dat er een almaar stijgende vraag naar zorg is, die uit hoofde van het hoofdlijnenakkoord niet volledig wordt vergoed aan de ziekenhuizen. Tel daarbij op de ingeprente hang naar volume in de zorg en het ontstane, hard groeiende personeelstekort in de sector en de omtrek van voornoemd infarct tekent zich steeds scherper af. Een ontwikkeling die klip en klaar is terug te vinden in de dalende financiële resultaten bij de ziekenhuizen.
Kritiek op berekeningssystematiek
Enkele scribenten bekritiseerden onze aanpak. Iemand vond de gehanteerde mix van algemeen aanvaarde ratio’s te smal als basis voor beoordeling, anderen vonden dat met de focus op het resultaat de ziekenhuizen sowieso teveel als marktpartijen worden behandeld.
Los van het feit dat ook wij zien dat over ratio’s te discussiëren valt, laten wij dat financiële resultaat toch zwaar doorwegen in onze berekeningswijze. Immers: het uitgangspunt van financiers, maar ook van ziekenhuizen zelf, is dat in beginsel resultaat nodig is om innovatie en investeringen mogelijk te maken. Dit is simpelweg een economische realiteit die ook in de zorg geldt.
Liever dan te discussiëren over de vraag hoe ziekenhuisjaarcijfers het best in een ratio te vangen, richten wij ons dan ook op de vraag hoe tot een scenario te komen waarmee ons zorgstelsel gered kan worden voor de toekomst. Dat is hard nodig, want – we schreven het al eerder – verdere optimalisatie van het huidige ziekenhuisbusinessmodel, in de lijn van nog meer volume- en rendementsdenken, is een doodlopende weg.
Radicaal nieuw businessmodel
De zorg heeft een radicaal nieuw businessmodel nodig. Een model dat uitgaat van kwaliteit en gezondheidswinst voor burgers, met een focus op preventie, innovatie, digitalisering en samenwerking binnen de gehele zorgketen. Om dit te bereiken is meer samenwerking binnen de integrale zorgketen nodig, bijvoorbeeld tussen ziekenhuizen en ouderenzorg. De logica is even simpel als overtuigend: naar schatting 80% van de ziekenhuiszorg wordt aan ouderen geleverd en dus aan de (potentiële) klanten van ouderenzorgverleners.
De ziekenhuizen zijn wat ons betreft de organisaties die daarin de lead moeten pakken. Zij beschikken samen met de medisch specialisten over de organisatiekracht en professionele deskundigheid die benodigd is. Daarbij zullen zij moeten starten met de interne organisatie: medisch specialisten in loondienst nemen of laten participeren voor optimale gelijkgerichtheid, ketensamenwerking opzoeken, denken in gezondheid, technologische mogelijkheden omarmen en op zoek gaan naar bredere mogelijkheden om innovatie te financieren. En last but not least zullen zij het denken in patiëntwaarde nog meer centraal moeten stellen. Het belang van de burger/patiënt prevaleert boven het belang van het ziekenhuis of de werkgelegenheid van medewerkers of specialisten. Het beste ziekenhuis maakt zich deels overbodig en moet door middel van innovatie en digitalisering in staat zijn om krimp te realiseren op grote delen van de zorg. Tegelijkertijd kan het de regie pakken in het toekomstige (deels digitale) netwerk van de zorg.
Overheid aan zet
De overheid dient die nieuwe businessmodellen mogelijk te maken. En het moment om dat te doen is nu. Momenteel wordt de zorgwetgeving door de overheid geëvalueerd. Die evaluatie is dé gelegenheid om de wetgeving op onderdelen aan te scherpen en tegelijkertijd eenvoudiger, duidelijker en effectiever te maken. Naar onze mening moeten alle organisaties die zorg leveren onder hetzelfde zorgregime worden gebracht en complexe structuren, zoals ondernemende MSB’s die parallel aan ziekenhuizen functioneren, worden afgeschaft.
Omdat momenteel de discussie rondom marktwerking in de zorg en in het bijzonder het wel of niet mogen uitkeren van winst door ziekenhuizen op de politieke agenda staat, is het cruciaal dat – vooral bij politici – het besef gaat doordringen dat er in de zorg al volop winst wordt gemaakt en uitgekeerd door bijvoorbeeld privéklinieken, MSB’s en extramurale instellingen. Voor ziekenhuizen geldt echter een strikt winstuitkeringsverbod, wat voor hen leidt tot belemmeringen bij het verkrijgen van (private) financiering. Er is sprake van een onevenwichtig speelveld en er is een fundamentele keuze nodig: gaat de overheid het uitkeren van winst in de gehele zorgsector accepteren of verbieden?
Wij zijn in dit kader voor een bedrijfsmatige aanpak. De mogelijkheid tot (gereguleerde) winstuitkering hoort daarbij en is zelfs noodzakelijk om private investeringen mogelijk te maken. Echter, dit moet wel transparant en zakelijk zijn en nog belangrijker: de burger moet er beter van worden.
Bedrijfsmatig werken heeft de zorgsector veel goeds gebracht, maar ook de perverse prikkels in de financieringssystematiek blootgelegd. Nu is het moment gekomen om die financiële prikkels op de juiste plek terecht te laten komen.
Chris van den Haak, Vincent Eversdijk, Katelijn Troe, partners en onderzoekers bij BDO en auteurs van Benchmark Ziekenhuizen 2018