De overheid heeft ruim tien jaar geleden met de Zorgverzekeringswet zorginkoop geïntroduceerd. Het is een strategisch instrument om, redenerend vanuit een gestandaardiseerd aanbod, de vraag van burger hierop af te stemmen. Vandaag de dag varieert de zorgvraag van mensen en hun situatie sterker. De huidige zorginkoop voldoet nu onvoldoende.
Eind 2017 heeft de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving (RVS) daarover een belangrijk advies uitgebracht aan de regering. De minister van VWS heeft hierop medio januari in een brief gereageerd. Daarin ontbreken de benodigde urgentie en samenhang echter. Ogenschijnlijk afdoende voor beleidsmakers, maar niet adequaat voor de dagelijkse praktijk.
Het is niet verbazingwekkend om te constateren dat de huidige wijze van zorginkoop, zoals 10 jaar geleden begonnen, niet adequaat is om de huidige vraag en aanbod vooraf vast te leggen. Vandaag de dag varieert ieders zorgvraag, de persoonlijke omstandigheden en mogelijkheden sterk. Dat maakt het nog moeilijker om vooraf op een gestandaardiseerde wijze te contracteren. Zeker om dit volgens het huidige beleid en inzichten te doen; van eigen verantwoordelijkheden en regie, langer doorwerken en thuiswonend. Het instrument is onvoldoende mee veranderd om zinvol te zijn voor alle Nederlanders. De brief van de minister zegt daar weinig over.
Urgentie
De minister bevestigt dat verandering nodig is, maar ook dat dit al voldoende gaande is. Een gevoel van urgentie straalt de brief niet uit. De teneur is meer van ‘zaken worden opgepakt, veel is in gang gezet’. Zicht op een werkend geheel voor eenieder van ons ontbreekt.
Meer concreet. Wat zijn de mogelijkheden voor een alleenstaande oudere met gewone ouderdomsziekten of beperkingen eigenlijk? Vandaag de dag is een plek in een wegbezuinigd verzorgingshuis nauwelijks mogelijk. De verzorgingshuizen zijn alleen betaalbaar voor een beperkte groep Nederlanders. Recent nieuws gaf aan dat ruim 300.000 ouderen om sociaal terecht maar medisch onterechte reden in het ziekenhuis zijn opgenomen. Duidelijker wordt dat langdurige mantelzorg ‘om niet’ – meer noodzakelijk bij minder bedeelden – niet vanzelfsprekend is. Hoe langer dit voortduurt, des te vaker zullen kapitaalkrachtigen dit zelf gaan regelen. De solidariteit, een belangrijk aspect in Nederland, wordt dan niet in stand behouden.
Geruststelling
De in de brief genoemde voorbeelden, te beschouwen als geruststelling, betreffen vooral inkoopexperimenten in de ziekenhuiszorg in delen van Nederland, rond 2017 gestart. De onderliggende gedachten en intenties zijn positief. De resultaten zijn logischerwijs nog niet of beperkt beschikbaar. Of dit in de volle breedte van de zorg kan worden ingevoerd voor heel Nederland is dan ook onduidelijk. Zeker is dat de meesten van ons het effect veel later merken, mogelijk te laat.
Verder bevat het RVS-advies en vooral de brief van de minister onderwerpen die verschillende domeinen en wetten beslaan. Gestructureerd en logisch voor de beleidsmaker. Echter zonder veel ‘werkbare’ samenhang voor zorgaanbieders, zorginkopers, waaronder verzekeraars en gemeenten. De huidige zorginkoop heeft nu nog een te eenzijdige focus op kosten. In de dagelijkse praktijk passen de huidige schotten niet meer; daarom bij voorkeur ook niet in beleidsdocumenten.
Anders gezegd. Het is nu onvoldoende goed geregeld voor iemand die ondersteuning nodig heeft, ziek is of andere beperking heeft, tijd en energie nodig heeft om alles daarvoor te regelen, kinderen moet verzorgen of gewoon zo snel mogelijk moet werken om geld te verdienen. De burger moet daarvoor de eigen keuze kunnen maken, soms ook ad hoc. Niet voor niets heeft de inspectie SZW recent geattendeerd op de positie van kwetsbaren en zijn er vele meldingen over het niet verkrijgen van (passende) zorg bij complexe zorg. Om dat wel mogelijk te maken is beleid, regel- en wetgeving nodig om zorginkopers en zorgaanbieders te stimuleren. De brief bevat hiervoor geen gerechtvaardigde geruststelling.
Uitdaging
Zorginkopers, gemeenten, zorgverzekeraars en zorgkantoren staan voor de uitdaging om nuttige zorg in te kopen. In vele vormen en samenhang, ondersteunend aan de persoon. Met de zorgaanbieders moeten ze dit – op verantwoorde wijze – toestaan of mogelijk maken. Vanuit de gedachte: wat betekent deze zorg nu voor die persoon ieder dag weer? En aansluitend: welke vorm van contracteren is passend? Zodanig dat dit te verantwoorden is. Anno 2018 zou het uitgangspunt moeten zijn: zelf of zelfstandig inkopen waar mogelijk en gestandaardiseerd inkopen waar nodig.
Eenieder, van minister tot zorgmedewerker, moet ernaar streven de kwaliteit van leven van de patiënt te bevorderen. Als ook overheidsdocumenten dat uitademen is dat een verademing voor een ieder; vooral voor de patiënt. En uiteindelijk komt dit de betaalbaarheid en solidariteit ten goede, hetgeen de minister nastreeft.
Frank Kraus
Zelfstandig managementadviseur voor patiënt-, zorgorganisaties en zorgverzekeraars
