We hebben een ziek systeem laten ontstaan, ook in de zorg. Het goede nieuws is dat hierover steeds meer wordt gepraat. Zo begint verandering.
Een kleine drie jaar geleden schreef ik een boek over bankiers in de ‘City’ van Londen, Europa’s financiële centrum. Het gaat over de vraag hoe bankiers met zichzelf kunnen leven. Toen het uitkwam, gebeurde er iets geks.
In het boek beschrijf ik hoe de meeste bankiers helemaal geen slechte mensen zijn. Wel zitten ze in een slecht, of beter gezegd ‘pervers’ systeem. Daarin worden ze aangemoedigd en beloond dingen te doen die schadelijk zijn voor hun klanten of hun aandeelhouders, of de economie, of de belastingbetaler, of voor zichzelf. Waar de religies van deze wereld zeggen ‘wat u niet wil dat u geschiedt, doe dat ook een ander niet’, daar is het motto bij de banken ‘als het mag van de wet moeten wij wel onschuldig zijn’.
Tot mijn verbazing verkocht het boek als een gek. Het won de NS Publieksprijs en werd het best verkochte boek van 2015 in Nederland. Een boek over Londense bankiers en de financiële crash uit 2008… Waarom sloeg dit zo aan?
De City is overal
Ik kreeg uitnodigingen voor lezingen en daar ontdekte ik het antwoord snel genoeg. “Een feest van herkenning”, zei iemand uit de voedselindustrie. “Zo’n boek zou je ook kunnen schrijven over de oliemaatschappij waar ik werk”, zei iemand. “Over de consultancy-wereld”, zei iemand anders. Over de auto-industrie, de bouw, het onderwijs, de voedingsmiddelenindustrie… “De City is overal”, zo vatte Trouw-journalist Stevo Akkerman het pakkend samen.
En als er één branche is van waaruit ik brieven kreeg, dan was het de zorg. “U beschrijft in uw boek”, zeiden lezers, “een door schaalvergroting onbeheersbaar geworden organisatie, waarvan het management niet kan of wil weten wat er onderin gebeurt, waar regels de plek innemen van vertrouwen, concurrentie de plaats van samenwerking. Targets komen op de eerste plaats, kwaliteit en fatsoen daar ruim onder… Tja, kan best zijn dat het zo gaat bij JP Morgan of Goldman Sachs. Voor mij klinkt het als het ziekenhuis waar ik werk.”
Ook de verzekeraars werden constant genoemd door brievenschrijvers. Die denken net zo ‘a-moreel’ als de banken, schreven mensen. Zo kreeg je de woekerpolissen, maar volgens de brievenschrijvers is er sindsdien weinig veranderd. Hoe kunnen verzekeraars ook anders, wanneer ze van hun aandeelhouders maar één opdracht krijgen, namelijk zoveel mogelijk winst maken. We hebben een rare wereld laten ontstaan, dat zei eigenlijk iedereen met wie ik over deze problematiek sprak. Wel 90 procent van de mensen, zo niet meer, is eerlijk en constructief.
Begin
En toch hebben we nu een systeem in bijvoorbeeld de zorg waarvan enorm veel insiders zeggen: het is niet eerlijk en het is destructief. Het slechte nieuws is dat dit in heel Europa aan de gang is. Amerika ging ons al jaren eerder voor. Het goede nieuws is dat er steeds meer over wordt gepraat. Zo beginnen alle veranderingen: als mensen van goede wil ontdekken dat ook anderen zien wat er misgaat. We hebben een lange weg te gaan, maar het begin is er.
Joris Luyendijk
Journalist en antropoloog
Joris Luyendijk is een van de sprekers op het Skipr-event ‘Dienen of dicteren’: Een aantal invloedrijke beslissers nemen u mee in de onmiskenbare ontwikkeling van leiderschap in de zorg. Plus: bekendmaking 10e Skipr 99!
Klik hier voor meer informatie