Als een groot deel van onze aandacht in beslag genomen wordt door verantwoording afdragen, dan schiet verantwoordelijkheid nemen er gemakkelijk bij in.
Onderweg naar een vakantiebestemming valt mij altijd iets op als ik moet tanken. Het is handig, zeker met de kinderen, om bij elke tankstop ook even naar de wc te gaan. En op elke wc hangt een briefje met wanneer de schoonmaakster is geweest. Volgens mij hangen die lijstjes in Nederland ook op de wc’s, maar hier zie ik ze minder, want ik hoef onderweg niet zo vaak te plassen. Bij sommige pompstation-wc’s kun je zien dat de wc vandaag al twee keer is schoongemaakt.
Ik heb me afgevraagd waarom deze lijstjes er eigenlijk hangen. Ik kan als klant toch zeker zelf wel zien of het een bende is of niet. Ik vraag me zelfs af of er een relatie is tussen goed ingevulde lijstjes en de hygiënische toestand van het sanitair. Ik denk dat die lijstjes niet bestaan om te laten zien dat de wc netjes schoon is, maar om verantwoording af te dragen aan de klant dat de wc echt wel gepoetst wordt.
Verantwoorden
In de zorg kennen we deze lijstjes ook. Voor HIC-, IHT- en FACT-certificering zijn er lijstjes. De HIC monitor en het toetsingskader zijn lijstjes. Het suïcide-evaluatieformat is een lijstje. En het monitoren van wachtlijsten, productiviteit, afgesloten DBC’s zijn lijstjes. Begrijp me niet verkeerd, lijstjes zijn nuttig en noodzakelijk, maar ze staan symbool voor onze beschaafde samenleving en dragen een risico in zich.
Als een groot deel van onze aandacht in beslag genomen wordt door verantwoording afdragen, dan schiet verantwoordelijkheid nemen er gemakkelijk bij in. Misschien is het zelfs wel zo dat door bezig te zijn met je te verantwoorden, je minder geneigd bent om verantwoordelijkheid te nemen, omdat je het werk immers voor de ander doet, degene die jou ter verantwoording roept en niet meer voor jezelf, je patiënten en je collega’s.
Trump
Het ’ter verantwoording roepen’ is een kenmerk van onze (post) moderne wereld. Het Oekraïne-referendum, de Brexit, opkomst van populistische partijen, de benoeming van Trump, het zijn allemaal gebeurtenissen waaruit blijkt dat het establishment, de politiek, de regeerders en gezagsdragers ter verantwoording worden geroepen.
Trump belooft zelfs de macht terug te geven aan het volk. Het miskende volk dat de gezagsdragers ter verantwoording roept. Dit betekent dat er een einde is gekomen aan de vanzelfsprekendheid van gezag bij mensen die het ergens over voor het zeggen hebben. De politieagent, de minister, de rechter, de burgermeester en de dokter moeten verantwoording afleggen en zijn niet meer vanzelfsprekend te vertrouwen.
Een ander effect van het ’ter verantwoording roepen’ is de suggestie van eenheid. Door de ander ter verantwoording te roepen ontstaat er een ‘zij’-gevoel. Het volk versus de regerende macht, de natie tegen Europa, Trump tegen de pers, Wilders tegen de rechterlijke macht, de hulpverleners tegen het management of tegen de verzekeraars, of tegen de inspectie. In tijden van vervreemding en stuurloosheid en onzekerheid ontstaat er een machtig ‘wij’-gevoel door het oproepen van een ‘zij’-gevoel. Het hebben van een collectieve vijand verbindt. Trump en Wilders creëren een collectieve vijand en wij doen dat zelf ook. Kennelijk een menselijk trekje.
Spel
De eigenlijke reden van dit stukje is dat ik me aan de ene kant zorgen maak over de wereld waarin we leven. Na de inauguratierede van Trump zijn die zorgen zelfs een beetje omgeslagen in verontwaardiging. Aan de andere kant weet ik dat ik dit jaar weer de afdelingen op moet met mijn lijstjes. Dit betekent dat ik zelf meedoe aan dit spel van het ter verantwoording roepen van hulpverleners die met hun hele ziel en zaligheid, net als ik, hun werk doen. En dat ik al die mensen op het verkeerde been ga zetten, door ze niet bezig te laten zijn met verantwoordelijkheid nemen, maar door ze te vragen om verantwoording af te leggen.
Ik ben op zoek naar de goede antwoorden in deze nieuwe wereld. Hoe moet het dan wel? Ik denk niet dat het helpt als ik mijn middelvinger opsteek naar de inspectie die mij om die lijstjes vraagt. Ik krijg daarmee mijn gevoel voor verantwoordelijkheid en het vanzelfsprekende gezag niet terug. Die lijstjes moeten dus netjes ingevuld opgestuurd worden. Ik kan wel, zoals in dit stukje, uitleg geven over waarom ik iedereen lastig val met lijstjes en daarnaast oproepen om vooral bezig te zijn met het zelf en samen nemen van verantwoordelijkheid voor je werk. Door bijvoorbeeld een gemeenschappelijk motto, of het samen verwoorden van je missie, heb je geen collectieve vijand nodig om je één club te voelen en neem je die lullige lijstjes op de koop toe.
Sterker nog, ik denk dat als je samen gaat staan voor je werk, je ook trots kunt laten zien waar je mee bezig bent. Dit hoeft helemaal niets nieuws te zijn, maar vraagt alleen maar het verleggen van de aandacht van verantwoording afdragen, naar verantwoording nemen.
Ik hoop dat we samen de wc kunnen poetsen omdat we dat nodig vinden en ook echt willen en dat we dan ook maar het lijstje invullen wanneer we klaar zijn.
Psychiater, groepstherapeut en geneesheer-directeur Dimence Groep
