In mijn vorige blog predikte ik moreel leiderschap in de zorg. Dat heeft veel losgemaakt.
Ik raakte toen op het IJsselmeer verzeild in een gesprek met een Tao*)-kenner. Het gesprek ging verder. Ik ontdekte dat wat ik onder moreel leiderschap versta strikt genomen ethisch leiderschap is. Want moreel leiderschap betekent dat je je aan een moraal houdt. En moraal is opgebouwd uit mores: regels en normen waar je je aan vast wil houden. Maar die mores zijn geënt op een interpretatie van onderliggende waarden: datgeen waar het écht om gaat; de bron.
In de turbulentie van meningen en opvattingen in deze tijd is een herenting op waarden extra aan de orde. De discussie over stervenshulp bij voltooid leven is er bij uitstek één van. Premier Rutte sprak rondom de Troonrede over ‘onze’ identiteit. Volgens de Tao moet je dat juist niet willen, een identiteit nastreven, want cultuur en identiteit schept verschillen tussen mensen. Juist wat ook Rutte tegen wil gaan. Maar gelukkig beschreef Rutte geen identiteit, maar noemde een aantal waarden die ons dierbaar zijn: vrijheid, respect, rechtvaardigheid. Laat hij daarmee nou net ethisch leiderschap getoond hebben! Want ethisch leiderschap betekent dat je de normen en regels die je gemakshalve opstelt om een praktische interpretatie te hebben, toetst aan je onderliggende overtuigingen en waarden. Zolang je die regels volgt en het alleen daar over hebt bent je moreel bezig.
Moraal
Ethisch wordt het pas als je de moraal ter discussie stelt. En dat is precies wat wij in deze verwarrende tijden extra aan toe zijn. Want het barst op dit moment van leiders binnen en buiten de zorg die moraal prediken en alleen hun eigen moraal tot norm verheffen. Ethisch wordt het als je die moraal toetst aan de onderliggende waarden. Zo is ook moreel beraad, wat in de zorg regelmatig een plek krijgt om morele dilemma’s te bespreken een ethisch gesprek.
Daarom noem ik mijn betoog uit mijn vorige blog om moreel leiderschap in de zorg nu liever ethisch leiderschap, ook al wordt moreel en moraal soms ook ethisch bedoeld. Mark Rutte was daarmee bezig. Zo ook Michelle Obama in een speech in reactie op Trump. Het gaat er om je onderliggende waarden aan de orde te stellen, om je dagelijks gedrag, regels en afspraken te toetsen. Om daarin de ander te ontmoeten. Vooral waar je elkaar op normen en regels kwijt raakt, zoals wij in de zorg op dit moment met betrekking tot indicatoren, tarieven, DBC’s en protocollen.
Herijken
Eenzelfde aanpak verdienen überhaupt alle regels en normen om de zoveel tijd. Dienen zij nog steeds de bedoeling? In deze tijd wordt het toenemend duidelijk dat dit geen eenmalig centralistisch gebeuren van experts van buiten is, waar wij gaandeweg in zijn gaan geloven. Het wordt een activiteit waar betrokkenen in de dagelijkse uitvoering in contact met de cliënt, die met de protocollen aan de gang moeten om de zoveel tijd mee bezig moeten zijn. Om die te herijken op de nieuwste inzichten en overtuigingen.
Daarmee dus steeds weer verbeterend, zodat ze nooit in beton gegoten raken. Zo gaan protocollen weer leven, omdat zij de overtuiging vertegenwoordigen van de opstellers en verbeteraars daarvan, die er daarom ook zelf naar leven, want zij stelden ze naar eigen inzichten en overtuiging op! Kortom: waag je aan meer ethisch leiderschap binnen én buiten de zorg, ontmoet elkaar op waarden, samen naar steeds beter.
*) Tao: een wellicht door de mythisch Lao Tse op schrift gestelde filosofie van ruim 2500 jaar oud.
Mede-oprichter en eigenaar van ZorgSteedsBeter