Er zijn zeker verbeteringen in de nieuwe governancecode die in concept klaar is. Het is prima dat de interne verhoudingen meer aandacht krijgen. Wat ontbreekt, is aandacht voor zelfsturing.
De brancheorganisaties in de zorg (Actiz, GGZ Nederland, NFU, NVZ en VGN) hebben gezamenlijk in BoZ-verband besloten om de Governancecode 2010 aan te passen. Het concept van de Zorgbrede Governancecode 2017 is ter consultatie voorgelegd aan de leden en aan belanghebbenden.
Pluspunt
Er zijn zeker verbeteringen in de voorgestelde code. Er wordt ingegaan op integriteit, aanspreekcultuur, omgaan met fouten en organiseren van tegenspraak. Onderwerpen die na de recente uitzendingen van Zembla over medische missers zeker aandacht behoeven. Met al deze aanpassingen lijkt de nieuwe versie actueler. Ook de instelling van een Monitoringscommissie Governance is in mijn ogen een pluspunt. Deze zal in de toekomst de ontwikkelingen volgen en thematisch onderzoek verrichten.
Ten opzichte van de code 2010 is relatief meer aandacht voor relaties tussen de verschillende organen binnen de organisatie. Er zijn minder regels met de operationele aandachtspunten. Dit lijkt mij prima, dat de interne verhoudingen meer aandacht krijgen dan operationele aspecten. Deze laatste horen mijns inziens meer thuis in de controleprotocollen van accountants.
Opvallend vind ik wel dat het aandeel aanbevelingen over de stakeholders afneemt. Dit hoeft niet de betekenen dat de ontwerpers van de nieuwe code dit geen belangrijk onderwerp vinden. Echter gezien de verhoudingenlijkt het er op dat het concept te veel naar binnen gericht is. Dit had ik liever anders gezien. Zeker nu veel care-organisaties afhankelijk zijn geworden van besluiten van meerdere gemeenten. Het gaat immers om het bestaansrecht en de gewenste ontwikkeling van de organisatie.
Ommezwaai
Zelfsturing is tegenwoordig een trend bij zorgorganisaties. Het succes van Buurtzorg werkt immers aanstekelijk. Het heeft sinds 2006 geleid tot een ongekende groei en tot hoge waarderingen van hun cliënten en medewerkers. Vooral care-organisaties maken een ommezwaai in de richting van zelfsturing. Helaas wordt deze trend niet aangeroerd in de voorgestelde code. Wellicht omdat deze nog niet sterk genoeg is of omdat de ontwerpers van mening zijn dat zelfsturing geen effect heeft op de basisprincipes van governance.
Het is inderdaad zo dat meerdere aanbevelingen ook van toepassing kunnen zijn bij zelfsturing. Echter de opzet van de gehele code is gebaseerd op de hiërarchische piramide. Het meest komt dit tot uiting in regel 3.2.: “…….In dit beleid is helder dat de verantwoordelijkheid en bevoegdheid voor besluitvorming bij de raad van bestuur en de raad van toezicht liggen.”
Leiderschapsparadox
Bij zelfsturing ligt veel meer besluitvormingsmacht bij de teams. De leiders van organisaties met zelfsturing zijn voor wat betreft het dagelijkse management minder belangrijk dan hun collega’s van traditionele organisaties. Hun belangrijkste taak is de voorwaarden van deze vorm te waarborgen. Er is sprake van een leiderschapsparadox. Het succes van zelfsturing is vooral afhankelijk van het wereldbeeld van de bestuurders en van de raden van toezicht. Zij moeten bereid en in staat zijn om hun hiërarchische topdownmacht los te laten. Nog belangrijker is dat zij hun machtspositie niet als een pavlovreactie herpakken bij tegenslag. Erop vertrouwen dat medewerkers oplossingen aandragen, is de uitdaging.
Aanvullingen
Ik kan mij voorstellen dat de raad van toezicht en raad van bestuur van deze organisaties een aantal aanvullingen willen in de conceptcode om de governance in deze context te organiseren. Temeer omdat de brancheorganisaties toepassing van de code als verplichting stellen voor het lidmaatschap.
De consultatieversie Governancecode 2017 omvat de nodige verbeteringen, maar betekent wel meer regels. Onderzoek naar de effectiviteit van codes is wenselijk om de goede toepassing te waarborgen. De instelling van een Monitoringscommissie Governance is hiervoor een prima initiatief. Ik verwacht dat zorgorganisaties die een vergaande vorm van zelfsturing hebben of willen invoeren een aantal aanpassingen bepleiten om hun lidmaatschap van de brancheorganisatie veilig te stellen.
Consultant en interim-manager
