Waarom reageert Jannes zo anders op jou dan op mij? Kan ik iets doen waardoor hij minder gespannen is als ik hem behandel, was of aankleed? Hoe kunnen we het morgen beter doen dan vandaag?
Dit soort vragen behoren tot de dagelijkse praktijk van zorgprofessionals in de zorg. Maar hoe vaak stellen we deze vragen hardop, gaan we erover in gesprek? Hoe vaak nemen we tijd om stil te staan bij wat we doen, hoe we het doen en wat we daarvan vinden, om het vervolgens beter te doen?
In oktober 2015 schreven wij een blog op Skipr met de titel ‘Wie geeft onze professionals meer ruimte voor reflectie?’ Daarin spraken wij met name bestuurders en managers in de zorg in de langdurige zorg aan om hun medewerkers te faciliteren met ‘tijd voor reflectie’ en ‘bij elkaar in de keuken kijken’. Als deelnemers van de Verbetertafel ‘Deskundige Professionals’ van het Zorginstituut Nederland beseffen we immers dat het leiderschap vereist om deze twee speerpunten van deskundigheidsbevordering mogelijk te maken. En dan bedoelen we in de reguliere werktijd.
Maar daarvoor is niet alleen leiderschap nodig van bestuurders en managers in de zorg. Het vereist ook persoonlijk en professioneel leiderschap van de medewerkers zelf. Want juist zij kunnen als geen ander de waarde van reflectie ervaren, verduidelijken naar anderen en realiseren in de praktijk van alledag. Want de reflectie op wat er goed ging en beter kon, is de basis van leren en ontwikkelen. Wij vinden dat de belangrijkste rode draad om de zorg te blijven verbeteren. We roepen professionals dan ook op om de ruimte voor reflecteren te nemen en te verankeren in het werk.
Praktijkervaringen
In opleidingen organiseren studenten, aiossen en opleiders hun feedbackmomenten bij voorkeur zo dicht mogelijk op de praktijkervaringen. Daarvoor hebben zij een scala aan educatieve toetsinstrumenten tot hun beschikking. Daar gaat het ook telkens om de vraag wat er goed ging en wat beter kon en hoe de volgende keer zichtbaar gemaakt wordt dat het ook daadwerkelijk beter gaat. Ook in de cursorische delen wordt in het algemeen veel tijd aan reflectie besteed, bijvoorbeeld in leergesprekken, inbrengrondes, supervisie, intervisie, en casusbesprekingen.
Maar wat blijft daarvan over na de opleiding? We horen vaak dat dan de waan van de dag en de werkdruk het met elkaar reflecteren op verbeteringen in de weg staat. De dag afsluiten met een korte terugblik op wat goed ging en wat morgen beter kan, lijkt dan ineens ver weg. Laat staan om elders bij elkaar ‘in de keuken’ te gaan kijken op zoek naar inspirerende voorbeelden. En dan bedoelen we hier niet de managers en beleidsmedewerkers die er rapporten over schrijven, maar professionals van de werkvloer die met nieuwe ideeën en energie terugkomen. Vol enthousiasme om zaken anders aan te pakken of uit te proberen.
Maar dat vereist ook van leiders in de zorg dat ze ruimte geven voor reflectie en om te experimenteren. Het uitwisselen van personeel voor een bepaalde tijd en met gesloten beurzen zou in dat kader veel meer dan nu kunnen gebeuren. En als ieder dan een top-3 meeneemt van leer- of verbeterpunten voor het eigen werk, kan met reflectie daarop in korte tijd veel geleerd worden; zonder extra kosten voor bijscholing.
Reflectie op het werk
Met de Verbetertafel Deskundige Professionals hebben we de laatste maanden inspirerende voorbeelden gezocht én gevonden. In De Noorderbrug in Groningen zagen we hoe diverse vormen van reflectie in het werk zijn ingebouwd. Daar zijn cliënten en naasten zelf betrokken om te reflecteren op wat er niet goed ging en hoe dat opgelost zou kunnen worden. Een mooi voorbeeld hiervan is het ‘waar-loop-ik-tegenaan-bord’ waar op elke unit problemen genoteerd worden. Met een probleemeigenaar die een team formeert om het probleem op te lossen. Daar is altijd een cliënt bij en afhankelijk van het probleem bijvoorbeeld iemand van de keuken als het over het eten gaat, of een schoonmaker als het over hygiëne gaat.
Reflectie vindt plaats van hoog tot laag in de organisatie: wekelijks door de bestuursvoorzitter met het managementteam via een ‘keek op de week’, waarin onderlinge samenwerking en toegevoegde waarde op ‘goed leven’ van de cliënt centraal staan. Medewerkers reflecteren op de kwaliteit van hun interventies en hoe dit bijdraagt aan het levensgeluk van cliënten in samenwerking met de stichting Beelden van Kwaliteit en een kwaliteitspanel met cliënten en verwanten. Het resultaat van deze manier van werken is dat de cliënten en hun familieleden zich uitermate betrokken voelen bij de zorg die ze nodig hebben. Ze durven in de communicatie met zorgmedewerkers hun zegje te doen en zijn een volwaardige partner bij beslissingen rond zorg en behandeling.
Motivatiedriehoek
In de tijd dat steeds meer instellingen de zelfsturing van teams omarmen, is de ruimte voor reflectie en bij elkaar in de keuken kijken onlosmakelijk verbonden aan levenslang leren. Maar ook aan vakmanschap en persoonlijk leiderschap, de motivatiedriehoek van professionals: autonomie/handelingsruimte, goed in je vak zijn en zingeving (weten waar je het allemaal voor doet, de bedoeling). Niet alleen in de opleiding, maar juist ook daarna in de dagelijkse praktijk. Professionals, neem die ruimte! Denk methodisch na over wat goed gaat en wat beter kan en inspireer daar je collega’s en het management mee. Laten we er meteen mee beginnen!
Jan Lavrijsen met co-auteurs Jenneke van Veen en Ineke van der Voort-van Beusekom
Jan Lavrijsen en Jenneke van Veen zijn lid van de Adviescommissie Kwaliteit van Zorginstituut Nederland en respectievelijk vice-voorzitter en voorzitter van de Verbetertafel Deskundige Professionals.
Ineke van der Voort-van Beusekom is vanuit Zorginstituut Nederland verantwoordelijk voor het traject Samen de Kwaliteit van Langdurige zorg verbeteren, waar deze Verbetertafel deel van uitmaakt.