Mevrouw X stond altijd klaar voor anderen. Sinds ze in een rolstoel zit en één kant van haar lichaam niet meer goed mee kan doen, moet ze veel hulp van anderen accepteren. Ze kan wel naar een dagbesteding, maar voelt zich er nutteloos.
Dit is ongetwijfeld herkenbaar voor iedereen in de langdurige zorg. Mensen willen hun leven op eigen wijze leven. Het is aan professionals om oog te hebben voor de levenswensen en -vragen van hun cliënten. De onlangs ontwikkelde Kwaliteitsstandaard Levensvragen geeft zorgverleners handvatten om meer en beter met cliënten in gesprek te gaan.
Levensvragen
Dat is gemakkelijker gezegd dan gedaan. Dit regel je niet door in het kennismakingsgesprek te vragen of de cliënt levensvragen heeft. Het vergt gespreksvaardigheden van de medewerker om regelmatig met de cliënt en diens naasten in gesprek te gaan. Het vergt ook het vermogen van medewerkers om te signaleren dat iemand met een zingevingsvraag worstelt.
In opleidingen worden de basisvaardigheden voor observatie en gespreksvoering aangeleerd, maar hoe gaat het in praktijk? Kennen ze mevrouw X echt? Weten ze wat zij belangrijk vond en nu vindt in haar leven? Is besproken wat voor haar zinvolle bezigheden kunnen zijn? Hoe gewoon vinden medewerkers het eigenlijk om zingevingsonderwerpen te bespreken? Kunnen ze tegen collega’s zeggen: ik vind dat heel moeilijk, hoe doe jij dat? Hoe vind je dat ik het gedaan heb?
Elke sportclub is gewend om met elkaar te reflecteren op wat goed ging en wat beter kan. Vreemd dat dit in de langdurige zorg geen gemeengoed is, terwijl het belang voor onze kwetsbare cliënten letterlijk levensgroot is. Werktijd van medewerkers in de langdurige zorgverlening is nog voornamelijk algemene dagelijkse levensverrichtingen (ADL) verpleging/verzorging, technische handelingen, rapportage en overdracht. Omdat tijd een schaars goed is in de langdurige zorg komt tijd voor een gesprek over levensvragen, laat staan het met elkaar reflecteren daarop, aan het eind van de prioriteitenlijst. En dan schiet het er dus bij in.
Veilige sfeer
Als we willen dat kwaliteitsstandaarden zoals die over levensvragen echt iets betekenen voor de kwaliteit van leven van cliënten, dan moeten medewerkers tijd krijgen om in een veilige sfeer te reflecteren op het eigen gedrag en zo te leren. De ruimte om te (leren) reflecteren moet een vast onderdeel van het kwaliteitsbeleid en van de roosters van iedere zorginstelling zijn. Het moet normaal zijn dat dit in reguliere werktijd gebeurt.
Dat vereist leiderschap van de managers en bestuurders in de langdurige zorg om medewerkers te faciliteren met tijd voor reflectie en bij elkaar in de keuken kijken, bijvoorbeeld tijdens werkbezoeken. Reflectie kan aan het eind van de dag zijn, met terugkijken op wat goed ging en wat beter kon. Het vereist ook leiderschap om een veilige sfeer te creëren waarin het gewoon is om feedback te vragen en te geven.
Dan wordt reflecteren en daarmee het leren een rode draad die duurzamer is dan een incidentele scholing. Want zonder tijd voor reflectie zullen standaarden niet vanzelf gaan werken vanuit de PC of kast. Als we onze zorgprofessionals meer ruimte geven om te reflecteren en dagelijks van elkaar te leren, zullen ze de kwaliteitsstandaard levensvragen en alle andere kennis over goede zorg vinden, begrijpen en maatwerk leveren voor de individuele cliënt. Zodat mevrouw X zichzelf weer ziet als een nuttige behulpzame vrouw, belangrijk voor anderen – ook vanuit de rolstoel.
Jenneke van Veen, met co-auteurs Jan Lavrijsen en Ineke van der Voort – van Beusekom
Jenneke van Veen is onder meer bestuurslid bij V&VN en voorzitter van de Verbetertafel Deskundige Professionals.
Jan Lavrijsen neemt deel aan diezelfde Verbetertafel vanuit zijn deskundigheid als docent en senior onderzoeker specialisme Ouderengeneeskunde aan de afdeling Eerstelijnsgeneeskunde van het Radboudumc.
Ineke van der Voort – van Beusekom is vanuit Zorginstituut Nederland verantwoordelijk voor het traject Samen de Kwaliteit van Langdurige zorg verbeteren, waar de Verbetertafel Deskundige Professionals deel van uitmaakt.
