Er is veel discussie over de toekomst van de langdurende zorg. Die discussie speelt bij mensen die er dagelijks mee te maken hebben en bij ´gewone´ burgers: écht aan de keukentafel onder het eten of op een verjaardagsfeestje. Het gaat dan over de plannen van de overheid, gemeenten en zorgaanbieders.
Er zijn gesprekken over hoe het zelf anders te regelen, met of zonder overheid. Maar er is ook veel ongerustheid. Het gaat dan om kwaliteit en veiligheid als veel meer zorg thuis geboden wordt en als we meer met minder moeten doen.
Het debat zal de komende tijd gaan over wat er écht toe doet in de zorg. Wat is nodig zodat kwetsbare mensen een waardevol en waardig leven kunnen leiden. Welke keuzes gaan we maken, en vooral: wie is ‘we’? De zorgverzekeraar, de gemeente, de aanbieder, de indicatiesteller of de cliënt/patiënt? Een belangrijk kwestie is dan hoe kwaliteit zich tot risico’s verhoudt. We zullen immers keuzes moeten maken.
De prijs van risicobeheersing
We geven veel geld uit aan het terugdringen en beheersen van risico’s; meer dan we in ons gezonde leven als ‘burger’ reëel achten. No risk, no life wordt wel eens gezegd. Maar mag je dat ook bij kwetsbare mensen als uitgangspunt kiezen?
We betalen een hoge prijs voor risicobeheersing: financieel en immaterieel. Als we kwetsbare mensen in groepswonen een huislijke omgeving bieden, komen we al gauw de HACCP-standaarden tegen, inspectienormen en beleidskaders, al dan niet van de eigen organisatie. Die staan dikwijls op gespannen voet met een waarde als huislijkheid. We beperken de bewegingsvrijheid van demente mensen om risico´s van vallen en dwalen te minimaliseren. Het wordt dan misschien wel veiliger, maar de kwaliteit van leven wordt er dikwijls niet beter op.
Risico’s afwegen
We zullend de komende tijd steeds vaker te maken krijgen met de vraag: welke risico’s nemen we als iemand zo lang mogelijk thuis wil blijven of beter: welke risico’s vinden we acceptabel? Weegt het gevaar van vallen, dwalen, eenzaamheid of maatschappelijke uitsluiting op tegen baas in eigen huis zijn, privacy en in de vertrouwde omgeving blijven wonen? En wat als iemand zelf niet echt een oordeel kan vormen?
Voor- en nadelen van keuzes in de zorg
Deze vorm van risicoacceptatie zou vaker een punt van bespreking moeten zijn. Het gaat dan om een vorm van ‘informed consent’. We moeten spreken over de voor- en nadelen van keuzes in de zorg, inclusief de risico’s die we nemen. Daar gaan niet alleen zorgverleners, maar ook gemeenten veel mee te maken krijgen, en natuurlijk de betrokken kwetsbare mensen zelf en hun naasten.
Je kunt daar op voorhand afspraken over te maken, bijvoorbeeld in een zorgverleningsovereenkomst of zorgplan. We moeten dan ook vastleggen dat áls het mis gaat, we verklaren dat we samen het risico genomen hebben en samen de verantwoordelijkheid voor die keuze nemen. En dat er dan geen titel is om te klagen, aan te klagen en het in de media breed uit te meten. Uitzondering is natuurlijk als iemand apert zich niet aan de afspraken heeft gehouden. En ‘de politiek’ moet een rechte rug hebben: geen nieuwe regels en maatregelen uitvaardigen om toekomstige incidenten te voorkomen. Een risico was immers ook een uitzicht op kwaliteit, een kans waarop alle betrokkenen hebben ingezet.
Te ver doorgevoerde risicoreductie
Veel handelingen in de zorg hebben met te ver doorgevoerde risicoreductie te maken; zonde van de tijd en energie. En dan hebben we ook nog onnodige handelingen die we beter kunnen nalaten. Als je met de direct betrokkenen en hun professionele zorgverleners bespreekt dat het geen extra risico’s oplevert als je deze nalaat, maak je ruimte om te doen wat er echt toe doet.
We moeten het kind niet met het badwater weggooien. Risicosignalering, –preventie en –reductie zijn natuurlijk belangrijk. Maar we moeten duidelijker de afweging van de risico’s maken en wie er over gaat. En we moeten niet onnodig politiseren. Risicoacceptatie is niet alleen een onderwerp voor aan de keukentafel; het is ook een onderwerp voor onze instituties en voor de media. We zijn er zomaar niet klaar mee!
Henk Nies
Voorzitter raad van bestuur van Vilans, kenniscentrum voor langdurende zorg