Als Bartiméus, zorgorganisatie voor mensen met een visuele of andere beperking, staan we voor de veiligheid van kinderen en jongeren die bij ons wonen, op school zitten en/of ambulant behandeld worden. We willen alles in het werk stellen om te voorkomen dat zij misbruikt of mishandeld worden in welke vorm dan ook.
Tegelijkertijd vinden we het belangrijk dat kinderen en jeugdigen die op onze zorg, ondersteuning en onderwijs een beroep doen net als ieder ander de ruimte krijgen om hun eigen ervaringen op te doen en keuzes te maken op het gebied van relaties, intimiteit en seksualiteit. Dat lijkt in tegenspraak met elkaar, maar dat hoeft het niet zo te zijn. De sleutel ligt wat mij betreft erin dat we het zien als een onderwerp dat bij ieders leven hoort en we er met elkaar over in gesprek moeten gaan. Dat geldt voor mij thuis als moeder van drie adolescente dochters, maar ook bij Bartiméus, tussen ouders en hun kinderen, tussen jeugdigen en begeleiders en tussen jeugdigen, begeleiders en hun ouders.
Leren en spiegelen
Hoe je omgaat met elkaar, relaties krijgt en seksuele ervaringen op doet, ontwikkelt zich in de regel van jongsaf aan spelenderwijs. Je leert veel door wat je om je heen ziet: Hoe iemand zich gedraagt wanneer hij/zij verliefd is, welke verschillen er zijn tussen mannen en vrouwen in de wijze waarop ze elkaar begroeten, iemands oogopslag, hoe je jezelf ziet in de spiegel. Mensen die slechtziend of blind zijn, krijgen daar helaas minder van mee, simpel door het feit dat zij minder zien van hoe anderen het doen. Zij missen daardoor belangrijke levenservaringen die hun kunnen helpen in het vinden van een weg op het gebied van seksualiteit. Daar tegenover staat dat andere zintuigen als de tast en het gehoor in de regel beter ontwikkeld zijn.
Het begint met ons hiervan bewust te zijn. Kenmerkend voor het werken met mensen met een visuele beperking is dat je taal maakt voor wat vanzelfsprekend is. Je noemt bijvoorbeeld eerst je naam en vraagt of je een hand mag geven in plaats van dat je hem simpelweg uitsteekt. En dat geldt voor alles wat we doen in de omgang met elkaar.
Relaties en seksualiteit
Onze conclusie op basis van jarenlange ervaring en onderzoek is dat we expliciet aandacht moeten besteden aan relaties en seksualiteit. We moeten er niet vanuit gaan dat het vanzelf goed komt of dat we er pas over moeten beginnen als het mis is gegaan.
Praten over ervaringen
Het gaat dus om het goede gesprek dat we zelf aangaan. Praat met kinderen en jongeren over hun ervaringen, is mijn advies. Dan is de stap voor hen om het er over te hebben makkelijker als ze negatieve ervaringen hebben. Het spreken over deze onderwerpen lijkt vanzelfsprekend maar is het niet. Wij vinden het belangrijk om medewerkers tools in handen te geven voor de gesprekken. Dat doen we binnen Bartiméus met de Vragenlijst Seksualiteit en Preventie Seksueel Misbruik. Hoe normaal we ook willen zijn op dit gebied, bij ons werk hoort dat wat we met elkaar afspraken vastleggen in de ondersteuningsplannen. Het gaat daarbij ook om dat je met elkaar afspreekt hoe, wie, wanneer en waar je als team samen met ouders verantwoordelijk voor bent, en hoe we met de jongere het gesprek aan gaan en zo nodig begeleiden en voorlichten over relaties, intimiteit en seksualiteit.
Preventie
Hebben we daarmee de garantie dat misbruik niet meer voorkomt bij Bartiméus? Nee, die illusie hebben we niet. Door je ogen en oren open te houden voor signalen en verhalen, regelmatig gericht een gesprek te hebben, door goed te luisteren en de verhalen van de jongeren serieus te nemen, hopen we wel een basis te geven, waarin mensen met een visuele beperking die een beroep op ons doen hun eigen weg kunnen kiezen en zo nodig daarin ondersteund worden. Onze ervaring is dat die basis zelfvertrouwen geeft in situaties wanneer er toch iets dreigt te gebeuren wat iemand niet wil. Voorkomen is beter dan…
Jopie Nooren
Voorzitter raad van bestuur van Bartiméus sinds 1 januari 2013.
Daarvoor was zij voorzitter raad van bestuur bij Lunet zorg, directeur van de Vereniging Gehandicaptenzorg Nederland, de branchevereniging van 165 instellingen in de gehandicaptenzorg. Eerder werkte zij als manager Zorg bij Zorgverzekeraars Nederland en als Universitair Docent bij het Instituut Beleid en Management. Nooren is onder meer voorzitter raad van toezicht van het Nederlands Gebarencentrum, lid raad van toezicht van Vilans en voorzitter van de Stichting Link4All.
Dit is het vijfde blog in een serie over kindermishandeling en seksueel misbruik. U zult de komende weken vanuit de Vereniging Gehandicaptenzorg Nederland in samenwerking met de Taskforce kindermishandeling en seksueel misbruik nog een aantal blogs van verschillende bestuurders uit de gehandicaptenzorg te lezen krijgen. Het doel is om kindermishandeling en seksueel misbruik onder mensen met een beperking terug te dringen. We doen dit in aanloop naar de Week van Kinderen Veilig die van 18 t/m 23 november a.s. plaatsvindt. In de week hieraan voorafgaand, op 13 november, zal een gesprek plaatsvinden met bestuurders uit de gehandicaptensector over de vraag hoe er zo goed mogelijk vorm gegeven kan worden aan bestuurlijke betrokkenheid bij dit belangrijke onderwerp. Hier zal te zijner tijd ook een korte film over te zien zijn. Eerder verschenen al:
Praat met cliënten gewoon over seks (door Dick Jonker)
Zijn we wel alert genoeg op kindermishandeling? (door Henk Bakker)
Zorg voor goede jeugdherinneringen in de toekomst (door Henk van Driel)
Kindveiligheid; bestuurders, neem uw verantwoordelijkheid (door Diana Monissen)