De voorbereidingen voor de rijksbegroting voor het jaar 2014 zijn reeds in volle gang. In het verleden heb ik mij vrij intensief bezig gehouden met de wijze waarop deze begrotingen tot stand kwamen.
Mijn aandacht ging daarbij met name uit naar de machinaties rond het tot stand brengen van deze cijfers. Het ziet er allemaal heel degelijk uit als de Miljoenennota gedrukt is maar papier is geduldig en de manipulatie is oneindig. Laten we er een paar trucs uit pakken.
Kosten voor burger
Ten eerste is dat het woord bezuinigingen: een containerbegrip dat vele ladingen dekt, maar er meestal op neer komt dat de burgers minder te besteden hebben. De discussie over bezuinigen of lasten verzwaren is een haast kolderiek gebeuren. In feite komt bijna alles neer op lastenverzwaring: iets uit het pakket gooien betekent dat je het zelf moet betalen, minder jeugdzorg houdt in dat je je eigen sores moet oplossen. Daarnaast bestaan bezuinigen ook veelal uit lastenverhogingen zoals de BTW verhoging, de verlaging van vele toeslagen en de verhoging van accijnzen en tarieven in de belastingen. Dus het woord bezuinigen klinkt goed, maar kost de burger geld.
Goochelen met cijfers
Ten tweede goochelt men met de cijfers op allerlei manieren. Ik noem er een ter illustratie: het afronden van bedragen. 251 mln. wordt 0,3 mld., drie keer 0.3 mld. wordt 1 mld. Op deze manier ‘verdient’ men een kwart miljard zonder enige maatregel. Maar ook het maken van fancy ramingen hoort er bij. Zo worden posten als bestrijding van fraude zonder onderbouwing al gauw voorzien van een miljard aan opbrengst.
Ruimte inpikken
Een derde fenomeen is het zonder meer inpikken van elke ruimte die er maar in de vele systemen zitten. Een mooi recent voorbeeld: de zorgpremies kunnen volgend jaar omlaag. Immers de zorgverzekeraars verdienen momenteel goud geld. Inherent aan het marktsysteem moet dan die lagere premie ten goede komen aan de premiebetalers. Daar gaat het hele marktgebeuren over. Maar neen, het kabinet pakt die ruimte weer af door daar tegenover een belastingverhoging te zetten. De premiebetaler wordt daarmee weer in het pak genaaid. Eindelijk een beetje ruimte als gevolg van het systeem en het wordt afgepakt. En we hebben wel allemaal eerst teveel premie betaald, maar daar hoor je het kabinet niet over.
Wie betaalt rekening
Een soortgelijk fenomeen, ook recent, dreigt er met onze pensioenen te gaan gebeuren. De overheid wil dat de pensioenfondsen meer geld gaan steken in de Nederlandse Economie. De fondsen zeggen gelukkig nu nog neen tegen die gedachte, maar de overheid komt met een tegenvoorstel. Als jullie die miljarden gaan investeren, dan zorgen wij dat de rekenrente omhoog mag gaan. Dan blijft het ogenschijnlijk allemaal hetzelfde, want dan ‘verdienen’ jullie meer kapitaal. Allemaal theorie natuurlijk, maar het is duidelijk wie de rekening betaalt: de huidige en toekomstige pensioenklanten.
Manipulaties
Een volgend verschijnsel vraagt uw aandacht. In het bedrijfsleven wordt natuurlijk ook begroot en krijgt men budgetten toegewezen, maar dat blijft allemaal intern en wordt niet naar buiten gebracht als een soort eindresultaat. Neen in de particuliere sector gaat het echt om het eindresultaat: namelijk de jaarrekening met zijn exploitatieresultaten en de daarbij behorende balans. Op basis daarvan kan men een oordeel vellen over de behaalde resultaten en of de targets zijn gehaald.
Welnu bij de overheid is dat niet het geval. Alle aandacht gaat uit naar de begroting, naar het budget, naar de ramingen van de inkomsten en uitgaven, zoals die bedacht en gemanipuleerd zijn in de voorbereiding van de begroting, inclusief allerlei politieke en opportunistische elementen, die veel wishful thinking bevatten en weinig met de realiteit te maken hebben.
Afrekenen op resultaat
In tegenstelling tot het bedrijfsleven is de aandacht van de overheid voor het eindresultaat, dus waar het gaat om de feitelijke realisatie van al die plannen en maatregelen, buitengewoon miniem. Woensdag gehaktdag, de derde woensdag in mei, mag zich verheugen in bijzonder weinig belangstelling. En de daarbij geleverde cijfer brei is nog minder toegankelijk dan dat het geval is bij de begroting. En ook daar wordt druk gemanipuleerd met cijfers en analyses. Neen, afrekenen op resultaten is geen populaire activiteit in Den Haag.
Circus rond rijksbegroting
Deze columns mogen maar een beperkt aantal woorden omvatten van de eindredactie van Skipr, dus dat betekent dat ik lang niet alle trucs voor u op een rijtje kan zetten. Wel is het duidelijk dat de geloofwaardigheid van het hele financiële beleid er niet beter op wordt. Die geloofwaardigheid wordt ook al geteisterd door de veelheid van plannen en akkoorden die de afgelopen maanden de revue hebben gepasseerd. Dat maakt de burger onzeker, hij verliest zijn vertrouwen en versterkt het gevoel dat hij op een of andere manier gepakt wordt. Geen wonder dat die zelfde burger zijn spaargeld koestert en het bewaart in een oude sok. Daar kunnen ze (nog) niet aankomen. Daarom heeft de oproep van Samsom om meer geld uit te geven zo’n kwalijke geur: hij is immers zelf onderdeel van het grote circus rond de rijksbegroting. Hij is immers zelf mede verantwoordelijk voor het grote gevoel van onbehagen en onzekerheid bij de burgers.
Rob Scheerder
Health Columnist