Na wekenlange one liner-discussies in de verkiezingsdebatten, was het een hele verademing om het SER ontwerpadvies aan het kabinet over goede, toegankelijke en betaalbare zorg met voldoende personeel te lezen. Het gaat immers om veel meer dan de hoogte van het eigen risico en ‘de marktwerking’.
Natuurlijk, marktwerking is een onderwerp, maar kent veel aspecten, zo laat de SER mooi zien. Het gaat over de beloningssystematiek van zorgverleners, selectieve inkoop, zorgverzekeraars die de gunst van de verzekerden willen winnen, de mogelijkheid voor zorgaanbieders om winst te maken, de rol van persoonsgebonden budgeten, schaalvergroting, ’productmaximalisatie’, de rol van de mededingingsautoriteit en de invloed daarvan op samenwerking. Dit is maar één voorbeeld van hoe de SER de complexiteit van de zorg laat zien. Veel waardering voor de beleidstechniek in dit rapport.
Homo economicus
Maar dan de oplossingen waarmee Rutte en Samson verder moeten. Het advies kent een sterk systemische aanpak. Je draait aan de knoppen van het stelsel en daarmee wordt de zorg toekomstbestendig. De SER gelooft in de homo economicus, die rationeel handelt. Geld stuurt mensen en mensen sturen geld; hun kant op wel te verstaan! De SER stelt vast dat er grote aantallen verkeerde prikkels in het systeem zitten en dat partijen proberen af te wentelen wat hen niet past.
Het zorgveld heeft vijf tot tien jaar nodig om het spel in een nieuw stelsel te leren kennen, zo stelde prof. Guus Schrijvers onlangs in de Volkskrant (28 september 2012, Wachtlijst zo gek nog niet). Dan hebben we weer wat anders nodig en moeten we het stelsel weer vervangen!
Geldstromen
Het ontwerpadvies speelt dit spel mee. Het bevat tal van adviezen om met geldstromen te gaan schuiven, tussen AWBZ naar ZVW of Wmo, van tweede naar eerste lijn, van zorg naar wonen, tussen gehandicaptenzorg en jeugdzorg met daarbij een component sociale zekerheid. En dat per doelgroep anders. Er wordt zoveel met potjes geschoven in het advies, dat het soms wel balletje-balletje lijkt. En als we even niet opletten, weet niemand meer waar de bal is. Kortom, onze kabinetsformateurs moeten wel goed lezen, willen ze überhaupt nog aan de bal zijn. Maar goed, zo ingewikkeld is dit mega-dossier nou eenmaal.
Maar zijn we er met al die systeemmaatregelen? Lossen we daarmee het vraagstuk van betaalbaarheid, personeel, kwaliteit en toegankelijkheid op? Ik denk het niet. Het advies gaat sterk uit van zorg zoals die nu geleverd wordt en dan op onderdelen wat anders vormgegeven: zelfmanagement, integraal, vooral in de wijk, formeel met informeel. Goede teksten voor een geleidelijke transformatie. Echter, wat ontbreekt is een toerustingsagenda voor deze transformatie en de randvoorwaarden daarvoor.
Alternatieven
Het is eigenlijk armoe dat er weer een taskforce voor technologie moet komen. Waarom geen investeringsprogramma voor een technologische infrastructuur in de samenleving, pre-concurrentieel, als technische voorwaarde voor formele én informele zorg op afstand? Waarom geen visie op en uitwerking van essentiële veranderingen in de opleidingen van zorgprofessionals van alle niveaus? Interdisciplinair samenwerken, werken in ketens en netwerken, je weg vinden in zelfsturende teams, zelfmanagement overbrengen, technologie toepassen, met mantelzorgers en met empowerde cliënten werken, vragen rond ethiek en gepaste zorg hanteren, keuzes maken in de zorg. Het zijn thema’s die voor bijna alle beroepen in de zorg gelden.
Radicale transformaties
Daarnaast ontbreken uitgewerkte voorstellen voor radicale transformaties, ook die hebben we nodig. Het rapport zegt bijvoorbeeld wel iets over burgerinitiatieven in coöperaties voor langdurige zorgverlening; maar ook hier geen toerusting. Natuurlijk, veel van dit soort initiatieven zit niet te wachten op een overheid die het voor hen regelt. Maar wel op een overheid die het makkelijker maakt dat zij als betrokken burgers hun rol kunnen nemen. Daar zijn meer voorbeelden van te geven naar aanleiding van dit advies.
Gelukkig spreken we over een ontwerpadvies. Het definitieve advies kan het kabinet handvatten aanreiken voor zo’n uitvoeringsagenda. Minder balletje-balletje, maar een goede voorzet die het veld kan inkoppen.