De betaalbaarheid van de gezondheidszorg is een belangrijk thema in de hete fase van de verkiezingscampagne. Daar is ook alle aanleiding toe. Terwijl de Nederlandse economie maar net langs de rand van een recessie loopt, met een groei van 0,2 procent in het tweede kwartaal van dit jaar, groeit de zorg met minstens 2,5 tot 3 procent –als we geluk hebben.
Een brugklasser snapt dat dit verschil in tempo maar een beperkte tijd goed kan gaan. Maar zelfs als de Nederlandse economie zou draaien als een tierelier, dan nog was het einde van de tomeloze groei van de zorg in zicht. Dan zou een ander probleem veel sterker spelen dan nu: het dreigende tekort aan goed geschoolde medewerkers. Nu al werken ruim 1 miljoen Nederlanders in de zorg. Door de economische crisis en de oplopende werkloosheid is het op dit moment minder lastig om mensen te vinden. Maar hoe dan ook is de zorg met hoge snelheid onderweg naar een dikke betonnen muur: die van te weinig economische veerkracht, of die van personeelstekort. Meestal loopt zo’n botsing niet goed af.
Beperken groei zorgkosten
Alle reden dus, om serieus werk te maken van beperking van de groei van de zorg. Dat kan op verschillende manieren. Het CVZ gooide deze zomer de knuppel in het hoenderhok, door de vraag voor te leggen of we nog wel door moeten gaan met het vergoeden van zeer dure medicijnen als de levens- of gezondheidswinst van zulke kostbare middelen maar heel beperkt is. Alleen al het stellen van de vraag leidde tot veel emoties. En het is ook bijna onoverkomelijk om de waarde van een mensenleven in harde euro’s uit te moeten gaan drukken. Toch verdient het CVZ lof voor het starten van deze discussie. Het is immers altijd beter om dit soort gesprekken breed maatschappelijk te voeren voordat de urgentie van ingrijpen daadwerkelijk daar is.
Grenzen solidariteit
Tegelijkertijd dient dit debat in alle zakelijkheid, met grondige feitelijke onderbouwing en alle denkbare nuances gevoerd te worden. Het gaat uiteindelijk om de grenzen van onze solidariteit, geen onderwerp dat zich leent voor vette krantenkoppen en sweeping statements. Daarom is het jammer dat de zaak eigenlijk al vertroebeld is geraakt door de bezuiniging van 1,3 miljard die er ingeboekt staat in het gedoogakkoord van het demissionaire kabinet onder het kopje ‘lage ziektelast’. Dat moet in 2015 leiden tot een ingreep in het basispakket. Groot probleem daarbij is dat eigenlijk niemand weet, wat lage ziektelast is. Zijn dat ziektes waar je weinig last van hebt? Maar wie bepaald dat dan? Aan pijn en lijden zit altijd een individuele component: waar de een mee doorloopt, ligt de ander mee in bed. Maar ingewikkelder nog, is dat veel van dit soort zaken al uit het pakket gehaald zijn, of heel weinig opleveren als je ze schrapt. De rollator uit het pakket bijvoorbeeld, vaak genoemd als iets dat mensen best zelf kunnen betalen, levert slechts 30 miljoen op. Dan is er nog een zeer lange weg te gaan naar 1,3 miljard.
Dillemma’s
Zouden we dan moeten kijken naar de economische schade van ziekte? Dat schept al meer duidelijkheid, maar dan hebben we het eerder over individuele lijdenslast. Die valt eenvoudiger vast te stellen: individuele lijdenslast betekent de mate waarin een ziekte iemands leven ontregelt en sociaal-economisch functioneren belemmert. De geestelijke gezondheidszorg heeft bijvoorbeeld drie ziektes in de top 10 van hoge individuele lijdenslast staan: angststoornissen, depressie en verslaving. Behandeling van dit soort ziekten uit het pakket schrappen, zou zeker een flinke besparing in de zorg opleveren, maar betekent ook al snel torenhoge maatschappelijke kosten elders in vorm van arbeidsongeschiktheid, overlast en soms zelfs criminaliteit. Ook dat is dus geen aantrekkelijke optie voor een korting.
Of moeten we ‘lage ziektelast’ vertalen als: eigen schuld, dikke bult? Met andere woorden: als mensen een ziekte aan hun eigen ongezonde gedrag te danken hebben, dan betaalt de gemeenschap niet meer? Ook dat zou veel geld opleveren. Maar mensen verzekeren zich nu juist voor dit soort risico’s. En wat doen we met mensen die ziektekosten veroorzaken door gezond gedrag, bijvoorbeeld sportblessures? Of mensen die longkanker krijgen omdat ze langs een snelweg wonen?
Debat
Eenvoudige antwoorden op dit soort ethisch geladen vragen bestaan niet, zoveel is duidelijk. Maar dat mag geen reden zijn om het debat uit de weg te gaan. Dat kunnen we nu voeren, in het volle besef dat er op dit moment nog miljarden op de zorg te besparen vallen door slimmer organiseren, en doelmatiger en effectiever werken. Dat zou de volgorde ook moeten zijn: eerst met de hand op het hart aan de Nederlandse kiezer kunnen garanderen dat echt alle efficiencywinst behaald is, voordat de solidariteit in ons stelsel op de helling wordt gezet.