Vraagstukken rond arbeidsmarkt en sociale zekerheid lijken ver verwijderd van de gezondheidszorg, maar zijn dat zeker niet. Een van de belangrijkste baten van de zorg is de gezonde en hoogproductieve beroepsbevolking die Nederland vergeleken met de meeste andere landen op de wereld heeft.
Relatie ggz met arbeidsmarkt
Als verreweg de grootste én snelst groeiende sector van de arbeidsmarkt is de zorg een bepalende factor voor de Nederlandse economie. Voor de geestelijke gezondheidszorg gaat de relatie met de arbeidsmarkt nog verder: werk is een onmisbaar onderdeel van goede ggz. Zo blijkt steeds weer uit wetenschappelijk onderzoek dat voor veel mensen die getroffen worden door een psychische stoornis het belangrijk is om zo snel als mogelijk weer aan het werk te gaan. Voor iemand die een psychose heeft gehad, is het risico dat dat nog eens gebeurt zichtbaar lager als diegene weer gaat werken.
Werknemers met stoornis
Dat maakt het begrijpelijk dat GGZ Nederland de plannen van het kabinet met de sociale werkvoorziening met argusogen volgt. Een op de drie werknemers in de sociale werkvoorziening heeft een psychische stoornis, en dat percentage stijgt. De enorme bezuinigingen die op de SW staan ingeboekt zullen psychische patiënten dan ook buitenproportioneel hard treffen, bovenop de bezuinigingen die de ggz zelf voor de kiezen krijgt –inclusief de eigen bijdrage.
Karikatuur
Premier Rutte stelde onlangs in een interview met Buitenhof dat er twee soorten mensen zijn: zij die werken en zij die niet werken. Het doel van het kabinet is, zo stelde hij, om de tweede groep zo snel mogelijk ‘achter de geraniums vandaan te halen’. Helaas is het beeld dat de premier daar schetste een hopeloos achterhaalde karikatuur. Er zijn in Nederland honderdduizenden mensen die nu werken, maar wel dankzij begeleiding of detachering die via de sociale werkvoorziening of de Wajong geregeld wordt. Als door de bezuinigingen die begeleiding en detachering wegvalt, zullen zij vanuit hun werk juist gedwongen thuis komen te zitten. Het kabinet jaagt mensen dus juist de arbeidsmarkt af.
Ondersteuning
Het is gemakkelijk om de inzet van mensen met of herstellende van een psychische ziekte op de arbeidsmarkt te scharen onder het kopje ‘eigen verantwoordelijkheid’ als rechtvaardiging van de bezuinigingen en het daarbij te laten. Maar ook dat stemt niet overeen met de werkelijkheid. Zo zijn mensen met psychische stoornissen niet altijd even stipt met op tijd komen. Hun ziekte vertoont vaak een schommelend beeld; het kan tijden goed gaan en dan opeens bergafwaarts. Veel werkgevers willen best met die onvoorspelbaarheid leren leven, maar hebben geen tijd of zin om achter mensen aan te lopen als zij opeens veel te laat zijn of helemaal niet komen opdagen. Een 06-nummer van een begeleider die kan uitzoeken waar een cliënt uithangt en waarom hij niet komt opdagen, neemt veel drempelvrees bij werkgevers om een psychische patiënt in dienst te nemen weg.
Werkomgeving en collega’s
Maar ook begeleiding naar collega’s is van groot belang. Mensen met psychische stoornissen gedragen zich in de ogen van anderen vaak vreemd en hun sociale vaardigheden voldoen niet altijd aan de hoge eisen die onze moderne arbeidsmarkt stelt. Als collega’s niet in staat zijn om voorbij een ziekte naar een patiënt te kijken, leidt dat nogal eens tot pesten op de werkvloer. Daardoor haken mensen af en belanden thuis, soms nog zieker dan voorheen door –zeer- nare ervaringen.
Ook hier kan goede begeleiding het verschil maken tussen falen en succes, tussen uitkering en werk.
Chinese muur
Lastig is nu ook de Chinese muur die staat tussen dagbesteding en beschermd of begeleid werk. Wie vanuit de dagbesteding (AWBZ-bekostigd) goed genoeg is om door te stromen naar de sociale werkvoorziening, moet geïndiceerd worden voor de SW en verliest zijn AWBZ-rechten. Door de lange wachtlijsten voor de sociale werkvoorziening zitten mensen wel tot twee jaar zonder activiteiten of werk. Tegen de tijd dat mensen eindelijk aan de beurt zijn, zijn zij door het lange niets doen vaak niet meer in staat om de stap naar de SW te maken. Ook zo raken mensen veroordeeld tot uitzichtloze inactiviteit. Vaak met een zeer negatief effect op hun ziekte.
Bezuinigen op sociale werkvoorziening
Zo veroorzaken bezuinigingen op de sociale werkvoorziening oplopende zorgkosten, en bezuinigingen op begeleiding oplopende werkloosheid. Maar bovenal dreigt honderdduizenden mensen te worden ontzegd wat voor ieder mens onmisbaar is: de ervaring dat je nuttig bent, een bijdrage levert en erbij hoort. Als het dit kabinet ernst is met het aan het werk helpen van mensen, moet het niet keihard bezuinigen op de sociale werkvoorziening. Dan kan het beter kiezen voor nieuwe, zeer succesvolle methoden als Individual Placement Support. Dat draait de re-integratie om: niet iemand stapje voor stapje toe leiden naar de arbeidsmarkt, maar beginnen met een baan, en vervolgens vast stellen wat iemand nodig heeft om die baan te behouden. Opvallend vaak is dat een beetje steun en begeleiding, voor patiënt, werkgever en collega’s. Experimenten in de kop van Noord Holland tonen aan dat zo mensen aan de slag komen van wie iedereen verwachtte dat het niet lukken zou. Niet vasthouden aan de ideologie van eigen verantwoordelijkheid, maar met nuchtere compassie doen wat moet gebeuren om mensen met een psychische stoornis aan het werk te krijgen en te houden, dat zou het uitgangspunt moeten zijn. Goedkoper én socialer, het gaat samen!