Het begrip tunnelvisie is pas echt bij het grote publiek gaan leven toen het ter sprake kwam bij een aantal geruchtmakende strafrechtelijke procedures. Het betrof een aantal zaken, waarbij onschuldige daders bleken opgesloten te zijn als gevolg van een haast dwangmatige visie op het gebeuren rond het misdrijf door de betrokken rechercheurs.
Buiten werking
De opsporing bleek zich uitsluitend te concentreren op een vooraf bepaalde verdachte. Alle onderzoeksactiviteiten en de daaropvolgende beoordelingen van gevonden feiten werden getaxeerd en gewogen op de mate waarin deze bijdroegen aan het vermeerderen van de bewijsvoering tegen de verdachte die men voor ogen had. Dit leidde niet alleen tot een verenging van het onderzoek, maar bood eventuele alternatieven geen enkele kans. Zelfs voor de hand liggende oplossingsmogelijkheden werden op deze manier buiten werking gesteld.
Beleid
Het begrip tunnelvisie kan ook worden toegepast op de wordingsgeschiedenis van beleid. Ook daarbij kan sprake zijn van een vooringenomenheid ten aanzien van zowel de definitie van het probleem als van de oplossing van het probleem. Ja, tunnelvisie kan zelfs leiden tot het definiëren van een probleem waar er geen probleem is. Of de tunnelvisie kan leiden tot een appreciatie van een probleem waarbij er bij voorbaat wordt gekozen voor een zware en brede aanpak, waar het ook heel goed zou kunnen worden afgedaan met een veel lichtere en eenvoudiger aanpak.
EPD
Met het sneuvelen van het Elektronisch Patiënten Dossier, het EPD, kwam bij mij de associatie met het begrip tunnelvisie. Daarnaast was er nog een ander nieuwsfeit dat mij deed denken aan dit begrip: het sneuvelen van het DBC-systeem en de vervanging van dat systeem door het zogenaamde DOT-systeem. Laten we beiden fenomenen even onder de loep van de tunnelvisie leggen.
Optimum
Het EPD-systeem kent een lange geschiedenis. Een twaalftal jaren geleden is dat bedacht. Op zich waren de uitgangspunten voor een dergelijke benadering honorabel. Beter inzicht in de status van de patiënt, een meer systematische ordening van de medische historie, inclusief medicatie, van de patiënt. Een betere toegankelijkheid voor meerdere behandelaars, en grotere efficiency bij het verzamelen van allerlei diagnostische en therapeutische gegevens rond de patiënt. Op zich goede doelstellingen. De volgende vraag is natuurlijk op welke wijze je deze doelstellingen kunt bereiken in een optimum van enerzijds de kosten en anderzijds de geloofwaardigheid en de betrouwbaarheid van het systeem voor de betrokkenen: patiënten en behandelaars.
Pijnloze kostenbesparing
Er was al het nodige voorhanden. Zo hadden de apothekers, al of niet in samenwerking met de huisartsen, reeds medicatiedossiers. Ook werden in de loop van de jaren her en der al EPD-activiteiten ontplooid op regionaal niveau. Met name dat laatste is bijzonder belangrijk omdat de meeste activiteiten rond een patiënt zich afspelen op lokaal/regionaal niveau. De vraag was of een grootscheeps landelijk EPD-systeem wel nodig was en met name wel kosteneffectief was. Niettemin besloot men in Den Haag om een dergelijk dossier in te voeren. Nog steeds met dezelfde honorabele doeleinden, maar de invoering van een nationaal EPD ging ook gepaard met het geloof dat een dergelijk dossier ook grote kostenbesparingen met zich mee zou brengen, hetgeen in Den Haag altijd een gewild onderwerp is. De invoering van een EPD omwille van de patiënt, maar ook met pijnloze kostenbesparingen. Dat is niet te versmaden. In al die jaren werd dan ook het heil gepredikt van het EPD en werden alternatieven geschuwd. Andere mogelijke oplossingen op lokaal en regionaal niveau werden terzijde geschoven. Allerlei argumenten werden gezocht en gevonden om het nut van het EPD van bewijsvoering te voorzien. De Tweede Kamer ging uiteindelijk akkoord, zwichtend onder hun eigen boter op het hoofd. De Eerste Kamer doet dan uiteindelijk het beulswerk door met algemene stemmen(!) het voorstel naar de prullenbak te verwerpen. Had men dit niet moeten voorzien? Had men niet naar alternatieven moeten luisteren? Had men het wantrouwen in een dergelijk omvangrijk systeem niet eerder moeten onderkennen? Neen, niet als er sprake is van een tunnelvisie!
Onbegrip
Een tweede fenomeen is het DBC-systeem. Ook dit systeem kent een lange voorgeschiedenis. Sinds 1994 wordt er gedacht en gewerkt aan een dergelijke benadering. In die lange periode zijn er ook alternatieven aangedragen. Bijvoorbeeld een geleidelijke omvorming van het budgetsysteem naar een meer productgericht systeem. Eveneens zijn er pogingen gedaan om aan te sluiten bij reeds bestaande benaderingen uit het buitenland, zoals het DRG-systeem uit de Verenigde Staten en een vergelijkbaar systeem uit Australië. Daarnaast werd er gewezen op de noodzaak bij een dergelijk systeem zo veel mogelijk aan te sluiten op internationale classificaties rond diagnose systemen. Er waren ook nog wel enkele deskundigen die wezen op de complexiteit van het systeem, de grote fraudegevoeligheid, de grote manipulatiemogelijkheden voor medische specialisten, en het volstrekte onbegrip dat het systeem zou opwekken bij de patiënten.
Niet zeuren
Naar al deze verstandige geluiden werd niet geluisterd. Er ontstond een sfeer van wie niet voor het DBC-systeem is, is tegen het gezond verstand en begrijpt er niets van. Het ging zelfs zo ver dat critici, waar mogelijk, de mond werden gesnoerd. Welnu, bijna achttien jaar na de eerste brainwave over een DBC-systeem en ruim zes jaar na een tumultueuze en chaotische invoering van het systeem, geteisterd door vele fouten, door schandalen van veelverdienende specialisten, door ingewikkelde overgangsregimes en door de voortdurende spanning met het budgetregime om de kosten te beheersen, verdwijnt ook dit systeem in de prullenbak. Het wordt opgevolgd door het zogenaamde DOT-systeem, een vereenvoudigde vorm van medische productdefinities, gebaseerd op internationale diagnosecodes, en vast te stellen door de ziekenhuizen en niet meer door de specialisten. Het DOT-systeem moet zich nog bewijzen, maar komt wel tegemoet aan de kritiek die het DBC-systeem vanaf het begin heeft gekend. Ook bij dit dossier was in hoge mate sprake van een tunnelvisie. Het was een soort geloof, letterlijk en figuurlijk, waarbij je niet moest zeuren over bewijsvoering.
Miljardenverkwisting
Waarom maak ik mij hier nu zo druk over? Er zijn vele redenen om je er druk over te maken. Over de mate van arrogantie die je tegen komt bij de regisseurs van deze evenementen. Over de mate van geloofsbelevenis in plaats van bewijsvoering. Over de mate waarin pleidooien voor eenvoud en geleidelijkheid hooghartig zijn weg gewoven. Maar bovenal door de mate waarin onze belastingmiddelen door dit soort grootse mislukkingen zijn vermorst. Het EPD heeft tot nu toe, dus in de ontwikkelingsfase, ruim 300 miljoen euro gekost. Het DBC-systeem nog veel meer. Bij de invoering daarvan sprak men reeds van 300 miljoen ontwikkelingskosten, maar de kosten van de zesjarige uitvoeringspraktijk van het DBC-systeem en de ontwikkeling van een nieuw DOT-systeem hebben nog eens honderden miljoenen gekost. In totaal hebben deze twee mislukte projecten circa één miljard euro gekost.
Bij de strafrechtelijke praktijk rond de tunnelvisie is er nog wel eens sprake dat de echte dader uiteindelijk toch wordt gepakt. In de Haagsche praktijk van het tunnelvisiebeleid is dat niet gebruikelijk.