Hoe de gezondheidszorg een gezonde werkomgeving kan worden

De cijfers over de hoge werkdruk, de toename in psychische klachten van zorgpersoneel geven weer dat gezond werken in de sector nog niet even makkelijk gerealiseerd wordt. Vraag is dan ook wat mogelijke belemmeringen zijn en tegelijkertijd waar de kansen liggen om gezond werken wel te realiseren? Ik zie in ieder geval een rol weggelegd voor actieleren in communities of practice. In deze column sta ik graag stil bij de belemmering van de personeelstekorten en de kans om via communicatie meer ondersteuning te bieden in de instellingen.

Het lijkt mij verstandig om eerst te duiden wat wij verstaan onder gezond werken en welke ontwikkelingen al dan niet bevorderend werken in zorg en welzijn. Gezond werk kenmerkt zich door drie doelstellingen:

• Het zorgt voor verbetering of behoud van de gezondheid, motivatie en werkcapaciteit van de zorgverlener;
• het betreft een veilige omgeving (waar hulp vragen mogelijk is, vertrouwen ervaren wordt en er geen sprake is van agressie);
• en het omvat een arbeidsorganisatie en -cultuur (onder andere leiderschap, personeelsbeleid) die ontwikkeling, gezondheid en veiligheid in het werk ondersteunen (de Lange & van der Heijden, 2016).

Een gezonde werkomgeving versterkt een zorgverlener dus in zijn of haar ontwikkeling en zou vitaliteit moeten opleveren.

Capaciteitsproblemen

In 2018 gaf 55 procent van de werkgevers in zorg en welzijn aan een tekort te hebben in bepaalde functies (een toename vergeleken met 2016 (33 procent) en 2017 (45 procent; Azw actueel, 2018)) en ook een relatief hoger verzuim te ervaren. In 2013 lag het gemiddeld verzuimpercentage rond de 5 procent. In 2018 is dit percentage gestegen naar gemiddeld 6,5 procent (CBS, 2019). Daarnaast vinden er taakverschuivingen plaats tussen de zorgprofessional en de onbetaald zorgverlener; ruim de helft (57 procent) van de zorginstellingen zet vrijwilligers en mantelzorgers in voor taken die tot voor kort door zorgprofessionals werden uitgevoerd en maken ook gebruik van uitzendkrachten of ZZP-aanstellingen.

Door deze ontwikkelingen ontstaan steeds vaker capaciteitsproblemen die zich vertalen naar een toenemende werkdruk onder het zittend personeel en een stijgend ziekteverzuim waardoor gezond werk onder druk komt te staan (met als gevolg minder tijd voor ontwikkeling, hogere belasting, minder veiligheid in team door wisselende collega’s, afwezigheid van teamleiderschap etc.).

Creëren van een gezondere werkomgeving

Zorg- en welzijnsinstellingen besteden door voorgaande ontwikkelingen meer aandacht aan duurzame inzetbaarheid van het eigen personeel om behoud van voldoende personeel te kunnen realiseren. Ze zetten diverse interventies in om de belasting en de vitaliteit op het werk positief te beïnvloeden. Hier liggen zeker goede kansen. Interventies waarin bijvoorbeeld meer tijd is voor zelfreflectie of de communicatie op de werkvloer verbeterd wordt, vast personeel voorrang krijgt in roosters vormgeven helpen direct in het creëren van een gezondere werkomgeving.

Communities of practice en actieleren

Maar om deze lessen beter met elkaar te kunnen delen is actieleren in communities of practice nodig. Want indien de workshops of interventies eenmalig via een subsidie of andere manier geïntroduceerd worden in de praktijk en vervolgens niet door vertaald worden naar nieuwe reguliere practices of Human Resource Management beleid: is gezond werk nog steeds niet goed geborgd.

Hoe creëren wij dit actieleren over het thema gezond werken en vitaliteit dan?  Een vorm waarin dit mogelijk wordt, is een zogenaamde community of practice. Dit is een groep van mensen die een gemeenschappelijk belang of passie deelt, zoals het onderwerp gezond werken en vitaliteit, en die door regelmatige interactie elkaar informeren, adviseren en leren van elkaar om hun eigen praktijk te verbeteren, maar ook om nieuwe gezamenlijke praktijken te ontwikkelen (Wenger, Snyder, 2000). Deze uitwisseling heeft daarmee betekenis voor de ontwikkeling en de verdere professionalisering van de betrokken zorgverleners, teamleiders en Human Resource professionals.

De experimentele leeromgeving van de community biedt handvatten voor het breken met bestaande denkpatronen of bestaande instituties, bieden ruimte voor het ontdekken van nieuwe relevante methodes voor gezonder werken (zoals roostertechnieken, gespreksmethodes). Zoals een wereldcafé opzet waarin diverse professionals aan kunnen geven waar de behoeften, belemmeringen en mogelijkheden liggen om gezond werk in de eigen instelling concreet te maken.

Wendbaar aan het werk

Communities of practice kunnen spontaan ontstaan, maar ook opgezet worden voor een specifiek doel. In het project Wendbaar aan het werk wordt de komende twee jaar een dergelijke community of practice opgesteld om over het thema gezond werken en vitaliteit kennis met elkaar uit te gaan wisselen. In deze community of practice zullen vertegenwoordigers uit 35-50 zorginstellingen samen met vertegenwoordigers uit de werkgeversverenigingen (van vier arbeidsmarktregio’s), onderzoekers (van meerdere hbo’s) en interventiepartners leren van en met elkaar over verschillende experimenten die in de zorginstelling uitgevoerd worden om gezond werken mogelijk te maken. Ik blog hier graag de komende twee jaar over wat betreft onze lessen en relevante acties die gezond werken versterken, maar ook verduurzamen.

Annet de Lange

Ambassadeur van het Actie Leer Netwerk op het thema Gezond Werken