‘Vernieuwing verpleeghuiszorg is kwetsbaar, maar moet door’

‘Radicale vernieuwing verpleeghuiszorg, van regels naar relaties’, de beweging beoogt een meer mensgerichte zorg. Daarin moet ruimte zijn voor cliënten om een waardig leven te leiden en voor naasten om daaraan bij te dragen. “Wie in de zorg werkt moet weer verantwoordelijkheid durven nemen om zo de passie te kunnen ervaren die de reden is geweest om voor dit werk te kiezen”, aldus de beweging.

Initiatiefnemer van de beweging was LOC Waardevolle zorg, het platform voor cliëntenraden in zorg en welzijn. Dat vond een partner in het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS). Marthijn Laterveer, coördinator van LOC Waardevolle zorg is een van de aanjagers geweest. In de publicatie Zicht op vernieuwing gaat hij in op de vraag of Radicale vernieuwing verpleeghuiszorg heeft gebracht wat zij moest brengen.

Verandering gaat niet sneller

“In mijn donkerste momenten denk ik weleens: wat is er nou werkelijk veranderd? Maar als ik dan de voortgangsgesprekken voer, alle publicaties lees en meekijk en meeluister op de jaarlijkse inspiratiedagen, dan merk ik dat er toch wel heel veel is gebeurd. Dat mensen echt een omslag gemaakt hebben en nu werkelijk aan durven te sluiten op wat bewoners belangrijk vinden. (..)  Zorgkantoren, zorgbestuurders én VWS zitten samen in de bestuurlijke leernetwerken die opgericht zijn. Er wordt druk geëxperimenteerd met andere vormen van onderwijs, in een samenwerking van ROC’s én zorgorganisaties. Als ik dát allemaal zie, ben ik heel blij met wat we in drie jaar bereikt hebben. Maar het moet nog verder, want de vernieuwing is kwetsbaar; als een bestuurder ergens vertrekt kan het net zo hard weer inzakken. We zijn er nog echt niet, maar verandering gaat nu eenmaal niet sneller dan dit. Ik ben dus kritisch tevreden.”

Na drie jaar komt er een einde aan de subsidie waarmee VWS de opstartjaren van de beweging ondersteunde. Een logisch moment voor de betrokken organisaties om de vraag te stellen: doorgaan of niet? Van de vijftig zorgorganisatie hebben er iets meer dan twintig besloten om door te gaan. Ook  de zorgkantoren, VWS, IGJ en LOC blijven meewerken aan de bewering.

“Er gaat een behoorlijk aantal organisaties door”, zegt Laterveer. “Die leveren zelf een aanzienlijke financiële bijdrage. Bij heel veel projecten heb ik gezien, dat als de financiering ophield, ook het project in elkaar stortte. Ik ben dus erg blij met de instellingen die doorgaan; die zijn zeer gemotiveerd. Natuurlijk is het jammer dat er organisaties afhaken, maar het gaat er niet om dat er zoveel mogelijk meedoen, maar dat wat we doen zoveel mogelijk impact heeft.”

Zorg is geen koekjesfabriek

Aan organisaties die in het proces richting persoonsgerichte zorg zitten of van plan zijn te gaan vernieuwen wil Laterveer iets meegeven. “Blijf vooral trouw aan jezelf en je hart. Besef dat de zorg geen koekjesfabriek is, maar dat het over mensen gaat. Dat vraagt dus een andere manier van organiseren. Iedere relatie tussen mensen is anders en kan ook nog van moment tot moment veranderen. Wat op de ene plek werkt, werkt niet per se op de andere. We kunnen elkaar helpen, laten zien wat je doet en hoe je dat doet, en elkaar daarmee inspireren. Kopiëren is geen optie, inspireren en van elkaar leren is het belangrijkste wat we kunnen doen. Dat gaat verder dan alleen de verpleeghuiszorg. Wat wij doen in de beweging sluit aan op een veel grotere maatschappelijke behoefte die ik overal om me heen waarneem. Heel veel mensen hebben het gevoel dat de instituten die we gebouwd hebben er niet meer vóór hen zijn, maar tegen hen.”

Belemmerende regels

Theo van Uum, directeur Langdurige Zorg bij VWS, sluit zich aan bij de analyse van Laterveer, dat er veel bereikt is, maar dat de beweging door moet. “Ik denk dat er een mooie basis is gelegd en mensen in de sector de ruimte pakken. Maar we zijn er nog niet. We lopen niet alleen in de verpleeghuiszorg, maar in de hele ouderenzorg tegen belemmerende regels aan. Dan heb ik het ook over domein-overstijgende samenwerking. Het samenspel tussen Wmo, Zvw en Wlz, dat gaat niet heel gemakkelijk. (..) De beweging Radicale vernieuwing verpleeghuiszorg wil terug naar de wortels. Dat moeten wij net zo goed: denken vanuit de bedoeling, ‘over de regeltjes heen denken’; de grenzen opzoeken van wat er wel en niet kan. Dat leidt soms tot heel stevige discussies. Vervolgens daarnaar handelen en keuzes maken durven maken die ook je organisatie kunnen raken, dat is voor mij de toetssteen als het gaat om radicaal vernieuwen. Ja, er valt nog een wereld te winnen.”

Omslag in het toezicht

In het toezicht op de verpleeghuizen is de afgelopen jaren al een omslag gekomen, zegt Hanneke Sikkema, afdelingshoofd Verpleging en Verzorging bij de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ), op haar beurt. “De essentie van die beweging was: niet alleen vinken zetten, maar echt in de praktijk kijken hoe het gaat, het hele verhaal horen en daarover het gesprek aangaan met zorginstellingen. Dus veel meer de dialoog zoeken, teruggeven wat we zien en een spiegel voorhouden. Want daar leren mensen veel meer van, hadden we gemerkt. Begin 2017 kwam het Kwaliteitskader Verpleeghuiszorg. In ons toezicht zijn we daarin meegegaan en gaan toetsen op de thema’s persoonsgerichte zorg, voldoende-deskundig personeel en kwaliteit en veiligheid.  (..) Wat we ook anders zijn gaan doen, is het rapporteren. In de rapporten uit het verleden las je met name wat er níet goed ging. Sinds maart 2017 schrijven we de dingen op die we goed zien gaan én die beter kunnen. Daarmee sluiten we veel meer aan bij de praktijk van de dag en zijn de rapporten veel herkenbaarder geworden.”