De lockdown in maart 2020 was aanleiding om met experts uit het veld online onderwijs te organiseren voor derdejaars aios Huisartsgeneeskunde. De vier docenten, Richard Starmans, huisarts in de Schilderswijk, opleider, kaderhuisarts en adviseur Krachtige Basiszorg, Jan Joost Meijs, tropenarts, voorheen eerstelijnsdirecteur en voorzitter van het Landelijk kennisnetwerk Welzijn op Recept en Karolien van den Brekel, huisarts, opleider en verbonden aan het institute for Positive Health en Karianne zelf, constateerden gezamenlijk dat afgelopen decennia alle ballen op de huisartsen werden gericht. En dat huisartsen dus nieuwe kennis en vaardigheden nodig hebben om de ballen op te vangen.
Meer en complexere zorgvragen
De kanteling van de verzorgingsstaat naar participatiesamenleving in 2015, en de bijbehorende transities van de Wmo, Participatiewet en Jeugdwet, veronderstelt een transformatie in denken en handelen van burgers en professionals. In de tussentijd blijft de eerste lijn het vaste baken waar patiënten altijd terecht kunnen met een grote diversiteit aan zorgvragen.
De zorgvragen zijn toegenomen en complexer geworden en zo ook de organisatie in de huisartspraktijk. De extramuralisering vanuit het ziekenhuis zorgde voor een forse verandering van de zorgvraag. De huisarts regelt in acute gevallen zorg in een situatie met schaarste: beperkte voorzieningen en onvoldoende opnameplaatsen. De afgelopen jaren is het aantal patiënten met psychosociale problemen en ggz-problematiek in de huisartsenpraktijk fors gestegen, evenals het gemiddeld aantal consulten per patiënt.
Huisartsen weten veel over hun wijk. Het vergt een professionaliseringsslag om deze onbewuste kennis over problematiek in de populatie expliciet te maken. Inzicht in de problematiek van patiënten door middel van populatiekenmerken helpt om goede keuzes te kunnen maken. Aios beginnen hiermee in de opleiding en nemen dit mee in hun functie als waarnemer of als praktijkeigenaar.
Aios leert ander gesprek voeren
Communicatie is een van de belangrijkste instrumenten die huisartsen hebben. Doorgaans leren ze om een medische diagnose te stellen en advies te geven: de patiënt komt met een medische hulpvraag waarop ze in samenspraak met de patiënt, een antwoord geven. In het online onderwijs leren ze omgaan met patiënten die last hebben van stress, eenzaamheid, angst, schulden en uitzichtloosheid. Het gaat niet om somatisch wel of niet verklaarbaar, het gaat erom patiënten te helpen met aanhoudende problemen die de huisarts zelf niet kan oplossen. Aios krijgen handvatten om ‘het andere gesprek’ te voeren met de patiënt en om verwijsrelaties in het sociaal domein beter in te zetten.
Het onderwijs zet instrumenten als Krachtige Basiszorg en Welzijn op Recept in om het contact met de patiënt te verdiepen en multidisciplinaire en intersectorale samenwerking te bevorderen. Positieve Gezondheid weerspiegelt de verschuiving van ziekte en zorg naar gezondheid en gedrag en heeft het perspectief van persoonsgerichte zorg geïncorporeerd. Met deze instrumenten komt de patiënt in zijn geheel in beeld: medisch, psychisch, sociaal en maatschappelijk. Artsen krijgen daardoor beter inzicht in alle elementen van het leven van de patiënt, niet alleen het lichamelijke. Het helpt om duidelijk te krijgen waardoor de klachten in stand worden gehouden.
Bovendien ontstaat inzicht bij patiënt en arts in wat wél goed gaat. De focus verschuift naar positieve aspecten in het leven en zoals onderzoek aantoont ligt de sleutel van gedragsverandering bij dingen die wel lukken, niet bij de problemen. Na het volgen van het onderwijs gaven aios aan dat ze zich meer bekwaam voelden om gesprekken met de patiënt te voeren over de verschillende facetten waaruit zijn of haar leven bestaat.
Wijk- en populatiegerichte perspectief hanteren
Door het genoemde zich almaar uitbreidende takenpakket van de huisarts met daarbij het groeiende aandeel psychosociale problematiek in de praktijk, heeft de beroepsgroep een herijking van de kernwaarden en kerntaken gedaan. Deze herijking vormt zeker een kompas, maar levert onvoldoende werkdrukvermindering op.
De ontwikkelingen in het gemeentelijk en sociaal domein vragen van de huisarts om naast het patiëntperspectief het wijk- en populatiegerichte perspectief te leren hanteren en om op een andere manier te gaan samenwerken. De status quo in en om de huisartsenpraktijk vraagt om vernieuwde kennis en vaardigheden van de voornamelijk medisch opgeleide huisarts.
Samenwerking, communicatie en professionaliteit spelen een grote rol. Is de huisarts speelbal of is hij aan de bal? Is de huisarts spelverdeler? In het voetbal zegt men op zijn Cruijffiaans: “Als wij de bal hebben, kunnen hun niet scoren”. Dit geldt bij voetbal. Als de huisarts de bal heeft, scoort iedereen.
Karianne Buddingh’, Docent bij de Huisartsopleiding in Leiden
Emma Horton, Huisarts in opleiding
Maxime van de Griend, Huisartsen in opleiding