Deep Democracy als public health interventie

Deep Democracy is een filosofie én concrete aanpak voor goede gesprekken. Dat zijn gesprekken waarin vrijmoedig met elkaar wordt gesproken en openhartig naar elkaar wordt geluisterd. Een relatief eenvoudig middel om tot betere dialogen te komen en alle wijsheid – van meerderheid én minderheid – te benutten. Reden om dit te doen is tweeledig. Ten eerste omdat het simpelweg verrijkend is om vanuit verschillende perspectieven te kijken naar vraagstukken waarbij ratio en emoties een grote rol spelen. Het levert vaak nieuwe inzichten op, waardoor ‘de aanpak’ verbeterd kan worden. Ten tweede is het bittere noodzaak om te streven naar meer dialoog, juist ook binnen de zorg verlenende beroepsgroepen, om het hoofd te bieden aan de toenemende polarisatie.

Zorgverleners zijn voor veel mensen een bron van vertrouwen en houvast in deze onzekere tijden. Verdeeldheid binnen zorgverlenend Nederland kan dit vertrouwen ondermijnen en maakt moeilijke keuzes nog lastiger: wel/niet thuisblijven of oma bezoeken, wel/niet vaccineren, wel/niet vragen om extra ondersteuning, etcetera. Verdeeldheid in perspectieven is echter een belangrijk signaal dat we kunnen benutten om tot zo goed mogelijke zorg te komen, in lijn met art. 2 Wkkgz en de Eed/Belofte. De verschillende zienswijzen ontstaan namelijk doordat mensen verschillend kijken naar wat van waarde is: onze eigen (positieve) gezondheid en kwaliteit van Leven, die van onze dierbaren, onze professie. Er zijn verschillen in mens-, wereld en godsbeeld, in de verwachte invloed die een mens heeft op een virus of juist op de (neven)effecten van de ingrijpende maatregelen. Het gaat ook over macht en invloed, die we willen behouden of juist anders verdeeld willen zien: binnen zorgverlenend Nederland of tussen de overheid, haar onderdanen en de zorgverleners.

Dialoog

Het is soms spannend – en vaak onwennig – om elkaar te ontmoeten in een dialoog. Makkelijker is een debat. Of nog eenvoudiger, het gesprek uit de weg gaan en de ander degraderen tot iemand die het niet heeft begrepen of ‘onprofessioneel’ handelt. Zo ontstaan parallelle ‘werelden’, verdeeldheid en polarisatie. We raken van elkaar verwijderd en benutten ons gezamenlijk potentieel niet. Het kan anders: met Deep Democracy, een denkwijze en concrete aanpak die ontstond in Zuid-Afrika. Werken vanuit dit gedachtegoed maakt het mogelijk om écht naar elkaar luisteren. We lichten vier essenties toe.

1. Vrijmoedig spreken, dat is de vrijheid ervaren om te zeggen wat je te zeggen hebt. En als je je onvoldoende vrij voelt? Dat je dan moedig genoeg bent om het toch te doen. Vrij-moedig. Dat is de helft van een goed gesprek. De andere helft bestaat uit openhartig naar elkaar luisteren: met open hart de – vaak andere – perspectieven van anderen horen, ook als die niet passen bij wat jij vindt.

2. Als we openhartig naar elkaar luisteren kunnen we ervan genieten dat onze perspectieven op de werkelijkheid niet hetzelfde zijn, maar conflicteren. Anders gezegd: we kunnen dan, goed in verbinding met elkaar, een conflict hebben. Waar we samen beter van worden, omdat we naast onze eigen kijk die van anderen erbij krijgen – en zij die van ons. Zo benutten we ons gezamenlijke potentieel. Da’s heel wat beter dan energie verspillen door elkaar, vanuit ieders eigen monopolie op de waarheid, te bestrijden.

3. De aanpak in Deep Democracy is simpel. We starten de dialoog met een check-in, waarin we alle standpunten en gevoelens die daarbij horen ophalen, zonder op elkaar te reageren. Daarna gaan we met elkaar in gesprek: we verzamelen meerderheidsperspectieven en gaan daarna actief op zoek naar minderheidsstemmen – en onderzoeken wie zich daarin kunnen vinden. Zo krijgt elk perspectief stem én zo kan elke stem worden gehoord. Zodat we ons gezamenlijke potentieel kunnen benutten.

4. Een dialoog is echt iets anders dan een debat. In een dialoog zijn we er op uit het gezamenlijke potentieel zo goed mogelijk te benutten. In een debat betrekken we stellingen en proberen we elkaar te overtuigen. Daardoor gaan we vaak steeds slechter naar elkaar luisteren. En benutten we de verschillen die er tussen ons en onze perspectieven bestaan niet meer. Dat is ontzettend jammer. Het is ook goed om voor ogen te houden dat mensen zich gehoord willen weten, een universeel menselijke behoefte. Wie zich niet gehoord voelt, zoekt andere wegen om zich te uiten. Bijvoorbeeld via columns, de on- en offline media. Als er geen ruimte is voor een gesprek ‘boven water’, verdwijnen gedachten en emoties ‘onder water’, met als uiterste consequentie onoverbrugbare polarisatie en strijd, zelden gezondheid-bevorderend.

Corona-aanpak

Met dit gedachtegoed kunnen we veelkleurige problematiek, zoals de corona-aanpak, maar ook andere zorg & welzijnsvraagstukken, samen veelkleurig onderzoeken. Om zo tot afgewogen besluiten te komen, met daarin de wijsheid van meerderheden én minderheden. De ervaring leert dat onder deskundige begeleiding in korte tijd de verschillende perspectieven verhelderd kunnen worden. Waarna het begrip voor elkaar is gegroeid en veelal – in een volgende sessie – veel betere besluiten kunnen worden genomen. De gesprekken die verschillende gemeenten voeren met hun inwoners over corona laten zien dat het kan. In deze gesprekken wordt vooral helder hoe verschillend mensen de corona-tijd ervaren. Variërend van: lekker rustig, fijn dat ik niet dicht bij mensen hoef te komen, ik was toch al niet van de feestjes,…. tot aan: erg eenzaam, gedeprimeerd, geen perspectief zien, angstig, ernstig bezorgd (over eigen gezondheid, gezondheid van naasten, werk, inkomen, dreigend faillissement, …), geen plek om rustig te kunnen studeren, sociale contacten missen (vooral jongeren, studenten), het spoor bijster wat betreft ‘wie moet ik nou nog geloven?’ en de ervaren onhelderheid (en inconsequenties) in de genomen maatregelen.

De zorgverlenende beroepsgroepen weerspiegelen onze samenleving. Door de dialoog op te zoeken kan hopelijk zowel de zorg worden verbeterd als het vertrouwen en houvast dat mensen zoeken behouden blijven. 

Marleen Kraaij – Dirkzwager, arts Maatschappij + Gezondheid

Frank Weijers, Deep Democracy facilitator/trainer