Bouw geen hekken maar een drinkplaats. Dat is het advies van Bas Kodden, hoogleraar leiderschap bij universiteit Nyenrode, aan managers en bestuurders in de zorg.
Dat klinkt wat cryptisch, dat begrijpt hij. Maar hij legt het graag uit. “We zijn in de samenleving en in de zorg veel bezig met controle. Dat werkt niet goed. Het frustreert professionals die bevlogen aan het werk willen, maar tegen hun zin worden geconfronteerd met regels en protocollen en daar soms wel 40 procent van hun tijd mee kwijt zijn.”
Angst regeert
Op zich is de achterliggende gedachte van de drang tot controle begrijpelijk. “We leven in een turbulente tijd en als er iets mis gaat, dan wordt dat breed uitgemeten in de media. Je wordt erop afgerekend als er iets fout gaat en dus regeert de angst.”
Maar rigide vasthouden aan regels en protocollen maakt de zaken alleen maar erger. “Professionals voelen zich dan als pionnen op een schaakbord. Je wordt afgerekend op je output en niet op je professionele kwaliteiten. Maar je bent in de zorg gaan werken om iets te betekenen, niet om regels en procedures te volgen.”
Bas Kodden spreekt tijdens de Skipr masterclass Psychologie van Leiderschap.
Australische outback
Aan leidinggevenden en bestuurders de taak om dit om te draaien. “In principe is het eenvoudig. Je moet ervoor waken dat soms reële angsten en zorgen worden omgezet in de verkeerde controlemechanismen. Je moet inzetten op het verbeteren van de kwaliteit en het verminderen van de inspanningen die nodig zijn om die kwaliteit te bereiken.”
En zo komt Bas Kodden bij zijn metafoor van de hekken en de drinkplaats. “In de Australische outback hebben boeren een slimme oplossing gevonden om hun vee bij elkaar te houden”, legt hij uit. “Het is extensieve veeteelt, dus die gebieden zijn te groot om hekken omheen te zetten. Dat is duur en onderhoudsintensief. Deze boeren pakken het anders aan. Als je een drinkplaats hebt voor je vee, gaan de dieren daar vanzelf naartoe en houd je ze zonder moeite bij elkaar.”
Zinvol werk doen
Vertaald naar de zorg betekent dit dat je als manager of bestuurder je mensen de mogelijkheid moet bieden om zinvol werk te doen. “Dat is een universele wens. Je wilt iets bijdragen vanuit jezelf. Je wilt niet verplicht worden om dingen te doen die naar jouw gevoel geen zin hebben en die waarschijnlijk ook zinloos zijn.”
Revolutionaire systeemveranderingen zijn hiervoor niet nodig. “We hebben nu eenmaal gekozen voor een bepaald stelsel van continue verantwoording, en dat blijft nog wel even zo. Daar verander je als individu weinig aan, zeker niet op korte termijn.”
Ga het gesprek aan
Het is dus de kunst om het systeem beter te laten functioneren binnen de grenzen ervan. “Als bepaalde controles en rapportages van je worden gevraagd, lever die dan, maar doe alleen wat echt nodig is. Durf daarover het gesprek aan te gaan in de organisatie. Wijs op het beperkte belang van deeltaken en het afvinken van lijstjes, en geeft aandacht aan het bredere perspectief. Waartoe is jouw instelling op aarde? Streef dat dan na.”
Van managers en bestuurders worden eigenlijk twee zaken gevraagd: het bieden van veiligheid voor medewerkers maar ook het leveren van resultaat. “Iemand moet daar de eindverantwoordelijkheid voor hebben. Daarom zijn zelfsturende teams een illusie. Als niemand richting geeft, gaat het mis en grijpen mensen die het minder goed met anderen voorhebben hun kans. Niet voor niets is pestgedrag in de zorg een groot probleem. Als leidinggevende kun je daar iets aan doen. Niet door hekken te bouwen, maar door een drinkplaats te regelen.”
Bas Kodden spreekt tijdens de Skipr masterclass Psychologie van Leiderschap. Bekijk het programma.
