Op vrijdag 29 oktober 2021 was het totaal aantal besmette locaties gestegen naar 313. Elke dag komen daar meer locaties bij. Op Twitter verschenen de eerste berichten dat afdelingen van verpleeghuizen dicht gaan en dat bezoek (tijdelijk) niet mogelijk is. De gevolgen van een bezoekverbod op verpleeghuisbewoners, hun familie en het personeel is divers, maar over het algemeen bezorgt het hun ernstig sociaal en psychisch leed. Er zijn gelukkig ook huizen die wel openblijven, ondanks besmettingen onder bewoners. Op 24 september jl. bepleitten wij in Skipr dat de coronapas ook ingezet zou moeten worden in verpleeghuizen. Een coronapas voor verpleeghuisbezoek is naar onze mening effectief, noodzakelijk en proportioneel. Er wordt slechts een klein offer gevraagd van bezoekers en ook de handhaving erop zou niet te ingewikkeld hoeven te zijn.
Wettelijke grondslag
Tot nu toe is de overheid in Nederland terughoudend geweest als het gaat om de invoering van de coronapas in verpleeghuizen. De verwachting is dat de coronapas in de komende maanden breder ingezet gaat worden om het aantal Covid-19 besmettingen terug te dringen. De Wet publieke gezondheid (Wpg) biedt in artikel 58ra een wettelijke grondslag voor het inzetten van een coronapas in de cultuur en bij evenementen, georganiseerde jeugdactiviteiten, horeca, sport en het hoger en beroepsonderwijs. De gezondheidszorg wordt in dit artikel niet genoemd. Wij vinden dat een gemiste kans.
De Wpg biedt op grond van hoofdstuk VA (Tijdelijke bepalingen bestrijding epidemie covid-19) wel de mogelijkheid voor verpleeghuizen om beperkingen of andere voorwaarden te stellen aan de toegang van personen tot een zorglocatie als dit noodzakelijk is om verspreiding van Covid-19 te voorkomen (artikel 58o Wpg). Daarvoor gelden strikte voorwaarden. Aangezien veel bewoners gevaccineerd zijn en beschermende middelen inmiddels wel volop voorradig zijn ligt het sluiten van een verpleeghuis, of een afdeling daarvan, niet meer voor de hand. Een zorgaanbieder moet op zoek gaan naar minder ingrijpende vormen die doelmatig(er) kunnen zijn. Elke maatregel die wordt overwogen moet zorgvuldig worden getoetst aan de criteria noodzaak, evenredigheid en proportionaliteit. Hoewel de bescherming tegen een besmetting met Covid-19 langzaam afneemt, biedt het vaccin nog voldoende bescherming voor een ernstig ziekteverloop en ziekenhuisopname.
Een coronapas wordt niet expliciet genoemd in de toelichting bij artikel 58o Wpg. Het lijkt niet de bedoeling van de wetgever geweest om de inzet van een coronapas te beschouwen als een maatregel die door een zorgaanbieder ingezet mag worden om het virus buiten de deur te houden, en de nadelen van een bezoekverbod op te heffen. Eerder sprak de Gezondheidsraad zich uit over de inzet van coronapassen in haar advies ‘ethische en juridische afwegingen COVID-19-vaccinatie’ en sprak zich ook voorzichtig uit tegen de inzet van de coronapas in de zorg, vanwege de inbreuk op de lichamelijke integriteit. De Raad maakte aldus terecht onderscheid tussen noodzakelijke en niet-noodzakelijke voorzieningen. De vraag komt echter wel op, of deze regels ook zo stringent gelden voor bezoekers van zorginstellingen, voor wie de voorziening niet ‘noodzakelijk’ is. Dus zou er niet een onderscheid gemaakt kunnen worden tussen patiënten en bezoekers?
Legitiem doel
Veel gehoorde kritiek over de praktische toepassing van de coronapas is dat het niet mogelijk is om in de zorg te handhaven op het gebruik van de coronapas. Om een maatregel effectief te kunnen laten zijn is het controleren op de coronapas wel een vereiste. Echter wij observeren dat de coronapas wel ingezet wordt in de horeca, zonder dat de handhaving daar een onoverkomelijk obstakel is.
Wij stellen vast dat het inzetten van de coronapas een legitiem doel dient: de bescherming van kwetsbare mensen, in dit geval bewoners van een verpleeghuis tegen enerzijds de introductie van het virus, en anderzijds de nadelige effecten van een bezoekverbod. Met dat laatste worden ook de belangen van familieleden, en zorgmedewerkers gediend. Tijdens de eerste golf, en ook tijdens de tweede en derde golf zijn veel bewoners geïsoleerd geweest van hun familie. Bezoek was niet mogelijk en veel bewoners moesten in quarantaine op hun kamer. Dit leidde tot schrijnende situaties waarbij het welzijn van bewoners, en hun familie, ernstig in het geding kwam. De inzet van een coronapas, gecombineerd met goede handhygiëne en waar nodig het juist gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen, is volgens ons een humaner alternatief. De coronapas leidt er niet toe dat bezoek niet meer mogelijk is. Iedereen kan in het bezit van een coronapas komen: zowel gevaccineerden als niet-gevaccineerden via een test. Het virus geheel buiten de deur houden is een illusie, maar de overheid zou wat ons betreft de coronapas ook moeten inzetten in de zorg, en bij voorkeur in verpleeghuizen ter bescherming van de bewoner, diens familie en de zorgmedewerkers.
Wilco Achterberg, Brenda Frederiks en Brigit Toebes
Prof. dr. Wilco Achterberg is hoogleraar institutionele zorg en ouderengeneeskunde aan het LUMC. Daarnaast is hij specialist ouderengeneeskunde. Mr. dr. Brenda Frederiks is universitair docent gezondheidsrecht bij de afdeling ethiek, recht en humaniora van het Amsterdam UMC. Prof. Brigit Toebes is hoogleraar gezondheidsrecht in internationaal perspectief aan de Faculteit Rechtsgeleerdheid van de Rijksuniversiteit Groningen.