De schijn van (ongewenste) belangenverstrengeling moet voorkomen worden, omdat die afbreuk kan doen aan de integriteit en het vertrouwen van een zorgorganisatie, aldus de Governancecode Zorg 2022.
Met belangenverstrengeling wordt volgens de Governancecode Zorg 2022 de situatie bedoeld waarin een bestuurder of toezichthouder meerdere belangen of functies heeft die elkaar raken of beïnvloeden. Zorgorganisaties moeten daarom zorgvuldig en transparant maatregelen treffen om belangenverstrengeling zo vroeg mogelijk te signaleren, om ongewenste belangenverstrengeling te voorkomen en de schijn hiervan te vermijden.
Belangenverstrengeling is ongewenst, aldus de Governancecode, “…wanneer de verschillende belangen, posities of (neven)functies een zodanige invloed op elkaar hebben dat de onafhankelijkheid, objectiviteit of integriteit van een bestuurder of toezichthouder met betrekking tot een belangenafweging dusdanig in het geding komt dat de organisatie kan worden benadeeld en vertrouwen of legitimiteit verliest.”
Bijzonder aan deze bepaling in de Governancecode Zorg 2022, is dat deze niet aansluit op recent ingevoerde wettelijke bepalingen.
Tegenstrijdig belang volgens de Wet bestuur en toezicht rechtspersonen (Wbtr)
Met de Wet Bestuur en Toezicht Rechtspersonen (Wbtr) van 1 juli 2021 is de wettelijke tegenstrijdigbelangregeling aangescherpt voor (o.a.) stichtingen. Dezelfde regeling bestond al voor besloten en naamloze vennootschappen. Omdat veel zorginstellingen een stichting als rechtsvorm hebben, geeft dit een strikter kader voor tegenstrijdige belangen. Over tegenstrijdig belang zegt de wet dat bestuurders niet deelnemen “aan de beraadslaging en besluitvorming indien hij daarbij een direct of indirect persoonlijk belang heeft dat tegenstrijdig is met het belang” van de rechtspersoon of de daaraan verbonden onderneming of organisatie.
Vergelijking van de Governancecode en het wettelijk kader
Opmerkelijk is dat de nieuwe Governancecode andere begrippen hanteert dan de wet. Wederom is gekozen voor het begrip ‘belangenverstrengeling’ en niet voor het meer gangbare ‘belangentegenstelling’. Een belangenverstrengeling is een open norm, die nader geduid moet worden met ‘ongewenste belangenverstrengeling’. Met de Wbtr heeft de wetgever juist heeft gekozen voor toepassing van het al langer bestaande juridisch begrip ‘tegenstrijdig belang’ en dus belangentegenstelling in plaats van (ongewenste) verstrengeling.
De Governancecode gaat verder dan de wet. Immers, de schijn van belangenverstrengeling dient te worden vermeden. De wet kent de schijn van belangenverstrengeling niet. Is het wekken van de schijn van belangenverstrengeling een maatstaf voor bestuurders en toezichthouders? Volgens de wet niet, volgens de Governancecode wel.
Tegenstrijdig belang gaat over een (in)direct persoonlijk belang dat strijdig is met het belang van de organisatie. Zo moet een bestuurder op basis van de wet zelf afwegen of hij een persoonlijk belang heeft. De Governancecode gaat verder en maakt de verbinding met het verlies van legitimiteit van en vertrouwen in de organisatie. De bestuurder wordt geacht ook af te wegen of het vertrouwen in zijn organisatie geschaad kan worden. Dat impliceert dat de bestuurder kan afwegen welk vertrouwen zijn organisatie geniet, van wie en op basis waarvan en of en hoe dat geschaad kan worden door zijn handelen. Dat is een wezenlijk andere en meer complexe maatstaf.
Conclusie
De Governancecode Zorg 2022 gaat uitgebreid in op belangenverstrengeling en geeft hiermee sturing aan bestuur en toezicht. Het hanteren van verschillende begrippen kan echter verwarring scheppen. Dit had voorkomen kunnen worden door volledig aan te sluiten bij de Wbtr, met gebruik van de term ‘tegenstrijdig belang’ in plaats van ‘(schijn van) (ongewenste) belangenverstrengeling’. Dit zou de helderheid van het toetsingskader bevorderen en duidelijker richting geven voor handelen in de praktijk.
Voor zorginstellingen betekent dit dat het zaak is om de interne reglementen en protocollen goed op orde te brengen. Het verschil tussen de wet en de Governancecode, betekent dat goed uitgewerkt moet worden hoe beide in de praktijk worden toegepast.
Wouter Amersfoort en Sarah van Bommel
Gespecialiseerd in governance in de zorg bij PwC Legal