Verwachting is dat deze trend in 2022 doorzet, ook in de gezondheidszorg. De wal zal het schip moeten gaan keren, het arbeidstekort zal blijvend hoog zijn. De personeelsproblemen in de zorg zijn groot. Er is mede door Covid-19 en de resterende quarantaineregels nog steeds sprake van een hoog ziekteverzuim. De kosten voor inhuur van tijdelijk personeel blijven maar toenemen. Er is sprake van een forse uitstroom van medewerkers in een steeds krappere arbeidsmarkt. Het aantal vacatures neemt fors toe.
Deze personeelsproblemen los je op korte termijn niet snel op. Voor de lange termijn zijn wel oplossingen voorhanden: digitalisering van de zorg, domotica en snelle opschaling van innovatie. Ook het goed definiëren wat zorg is en wat in het maatschappelijk domein thuishoort zal onontkoombaar zijn. Het zorgpersoneel dat er in de toekomst nog is, zal alleen ingezet kunnen worden voor mensen die noodzakelijke professionele zorg nodig hebben. Daarbij zal er meer informele zorg moeten worden georganiseerd, door familie en mantelzorgers.
Toenemend aantal vacatures
Het aantal vacatures in zorg en welzijn nam de afgelopen jaren gestaag toe. Tot het begin van de Covid-19 pandemie. Het aantal vacatures daalde sterk. Veel mensen met zorgervaring meldden zich om te helpen in de ziekenhuizen en verpleeghuizen. De daling was van korte duur. Sinds eind 2020 is het aantal vacatures weer sterk gestegen van 39.200 tot 55.100 eind 2022. (Bron: CBS)
Vergrijzing van zorgpersoneel
Begin 2020 was 24 procent van alle zorgmedewerkers 55 jaar of ouder. Uitschieter is de VVT met 29 procent. De vergrijzing gaat in de zorg harder dan gemiddeld in andere sectoren. De vergrijzing gaat vooral ten koste van de vertegenwoordiging van 35- tot 55-jarigen onder de zorgmedewerkers. Nu er in de CAO voor de VVT en de Jeugdgezondheidszorg een regeling is getroffen dat zorgmedewerkers na 45 dienstjaren eerder kunnen stoppen met werken, zal de uitstroom van de oudere medewerkers verder versnellen.
Doelmatigheid, voldoende personeel en scherpe keuzes
Momenteel werkt 1 op de 7 mensen van de Nederlandse beroepsbevolking in de zorg. Dat moeten er 1 op de 4 worden in 2040 om de toenemende zorgvraag aan te kunnen. Althans als we niets veranderen aan de manier waarop we de zorg organiseren. In een steeds krappere arbeidsmarkt zal dat een onmogelijke opgave blijken te zijn. In het rapport “Kiezen voor houdbare zorg” van de Wetenschappelijk Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) wordt dit dilemma als volgt geschetst: “Zelfs als de arbeidsdeelname sterk zou stijgen, dan nog kan bij de verwachte omvang van de beroepsbevolking waarschijnlijk niet aan de toenemende arbeidsvraag voor de zorg worden voldaan.
Een dergelijk groot beslag op de arbeidsmarkt, bij een teruglopende beroepsbevolking, leidt bovendien tot concurrentie om het schaarse personeel met andere (publieke) sectoren. Dit maakt de personele houdbaarheid tot een urgenter probleem dan de betaalbaarheid.”
De WRR eindigt in haar rapport met de conclusie dat inzet op doelmatigheid en voldoende personeel alleen niet voldoende zal zijn: “Goede zorg vergt scherpe politieke keuzes waarbij gekozen moet worden voor een duidelijk afgebakende collectieve zorg.”
Digitalisering zal leiden tot minder vacatures
Om te voorkomen dat 1 op de 4 mensen in 20204 in de zorg werkzaam moet zijn is innovatie een absolute voorwaarde. Nieuwe medische technologieën maken het mogelijk om zorg in, of nabij het huis van de patiënt te leveren. Patiënten kunnen via apps en draagbare apparaten die met hun zorgverlener in contact staan beter met hun aandoening leren omgaan. Artsen en verpleegkundigen kunnen op afstand de vitale lichaamsfuncties volgen, zodat patiënten minder vaak naar het ziekenhuis hoeven. Hierdoor reduceer je 1 tot 1,5 miljoen ziekenhuisbezoeken per jaar. De vrijgekomen medewerkers kunnen elders in de zorg ingezet worden. Domotica, sensoren en nieuwe technologische innovaties maken het mogelijk dat ouderen langer thuis kunnen blijven wonen.
Wat vind de Sector Banker?
Een moderne vorm van werkgeverschap is noodzakelijk om zorgmedewerkers structureel aan je zorgorganisatie te binden. Daarbij zorgt een werkgever voor voldoende opleidingen en doorgroeimogelijkheden. Zorgmedewerkers hebben behoefte aan autonomie, vrijheid om je eigen werk uit te voeren. Voor zorgaanbieders is het dichthouden van de achterdeur van groot belang. Bij het moderne werkgeverschap horen ook tools zoals “organisational health index”, ”employee pulse check” en “wellbeing survey”. Je moet wel samen met je medewerkers aan de slag met de uitkomsten van deze tools. Maak een langere werkweek een structureel gespreksthema. Meer werken per week, meer flexibiliteit voor werknemers. Naast de mogelijkheid tot het volgen van opleidingen zijn brede inzetbaarheid en taakdifferentiatie essentiële thema’s.
Tips voor bestuurders
1. Zet in op modern werkgeverschap, waarbij het ‘werkgeluk’ van je medewerkers als doel wordt gesteld door naar hen te luisteren en hen te laten meedenken en meebeslissen als het gaat om de invulling van hun werk.
2. Onderzoek samen met je medewerkers hoe zij hun privé-werk balans goed in evenwicht houden door “Wellbeing” hoog op de agenda te zetten en hier met je medewerkers over te praten.
3. Kijk regelmatig met alle medewerkers wat er mogelijk is aan opleidings- en doorstoommogelijkheden, zowel in je eigen organisatie als in de hele zorgketen.
Jan Willem Spijkman
Sector Banker Public Sector en Healthcare bij ING