In eerste instantie ging het vooral over de hoge werkdruk en beperkte mogelijkheden voor zomervakantie voor zorgmedewerkers. Maar sinds 2016 liep het tekort aan personeel onafgebroken op en werden de problemen heftiger. Zorgprocessen moesten anders worden ingericht (lees; versoberd en ongunstiger voor de patiënt) en er werd ondersteunend personeel ingezet als zorgondersteuning. In veel gevallen was dat niet genoeg en waren er noodgedwongen tijdelijke sluitingen van afdelingen of opnamestops. Ik kan me het exacte jaartal niet meer herinneren, maar in 2017 of 2018 heb ik dit soort gevallen al eens geïnventariseerd. Het werd een behoorlijke lijst die in de jaren daarna waarschijnlijk niet korter is geworden.
Nieuw dieptepunt
Helaas bereiken we deze zomer weer een nieuw dieptepunt. Al sinds het voorjaar is sprake van een niet aflatende stroom aan alarmerende berichten. Deels gaan die over zaken die we kennen van de afgelopen jaren, al wordt daarbij de toon nog steeds zorgelijker en neemt het aantal organisaties in zware problemen toe.
Maar we zien dit jaar ook een nieuw fenomeen, namelijk dat mantelzorgers dringend gevraagd wordt om te komen helpen bij de verzorging van hun naaste. Dit soort oproepen zijn geen plaatselijk incident, ik zie ze door het hele land, we kunnen gerust spreken van een trend.
In de media wordt momenteel druk gediscussieerd over deze nieuwe ingrepen. De discussie lijkt zich vooral toe te spitsen op de vraag of je zoiets wel kan verwachten van de vaak al overbelaste mantelzorgers? Zoals te doen gebruikelijk in de media worden voor- en tegenstanders tegenover elkaar gezet, terwijl waarschijnlijk het overgrote merendeel van degenen die het aangaat gewoon stilletjes doet wat hen gevraagd wordt. Misschien ten koste van henzelf.
Komt er zoet na zuur?
Opvallend in de berichten vind ik dat de meeste betrokkenen het vooral hebben over de situatie in de zomermaanden. Men lijkt er vanuit te gaan dat het een tijdelijke situatie is, dat het binnen afzienbare tijd weer beter zal gaan. Terwijl ik denk dat het geen tijdelijke situatie is, en ik vraag me af of men dat voldoende beseft.
Het is zeker dat de problemen worden verergerd door het coronavirus. Hoewel we het liever negeren zijn er nog steeds veel besmettingen, de druk op de bezetting in de ziekenhuizen blijft hoog en aangezien zorgmedewerkers ook gewone mensen zijn, is er sprake van een hoog ziekteverzuim. Dat toch al hoog was als gevolg van de werkdruk in de afgelopen jaren.
Maar onder die aan coronagerelateerde problemen ligt een veel groter probleem, dat van de steeds verder oplopende personele tekorten. Onze recente prognosepublicatie schetst helaas een zorgwekkend beeld. Het aantal medewerkers in de zorg stijgt weliswaar, maar de vraag naar zorg stijgt nog veel harder, we stevenen af op nog grotere tekorten.
Het nieuwe normaal?
In afgelopen maanden zijn er veel beleidsstukken verschenen waarin het gaat over de toekomst(bestendigheid) van de sector en de arbeidsmarkt van de sector. Uit alle stukken blijkt dat de grens van de groei aan personeel is bereikt. Er zijn simpelweg niet genoeg mensen beschikbaar. En als die er wel zouden zijn, zou dat ten koste gaan van andere sectoren. Bovendien wordt de zorg dan op termijn onbetaalbaar.
Er zijn dus andere oplossingen nodig. Die worden op verschillende manieren uitgewerkt. Het programma ‘Wonen, ondersteuning en zorg voor ouderen’ (WOZO) maakt bijvoorbeeld duidelijk in welke richtingen het ministerie van VWS denkt. Meer zelfredzaamheid staat daarbij centraal. De norm wordt: ‘zelf als het kan, thuis als het kan en digitaal als het kan’.
Daarbij moeten we accepteren dat de ouderdom met gebreken komt en voortaan wordt niet iedere hulpvraag met zorg en ondersteuning beantwoord. Voor zorg en ondersteuning komt een nieuwe norm waarin ouderen de regie hebben en ze met hun netwerk hun leven leiden. Het gaat om samen leven en elkaar helpen. Aldus het programma WOZO.
Ongetwijfeld denkt het ministerie daarbij niet aan de noodgedwongen inzet van mantelzorgers om een ‘echt’ zorginfarct te voorkomen. Maar toch denk ik dat de huidige ‘zomeroplossingen’ een stap zijn in de richting van het nieuwe normaal. Of we dat nu willen of niet.
Martin van Berloo
Beleidsmedewerker Transvorm