Naast een zwijgplicht bestaat het beroepsgeheim uit een verschoningsrecht. Een zorgprofessional heeft het wettelijke recht om vragen van politie en justitie onbeantwoord te laten en daarmee het beroepsgeheim in stand te houden. Schending van het beroepsgeheim is strafbaar en dat is niet voor niks. Wie psychische klachten heeft of met een verslaving kampt, wil natuurlijk niet dat die gevoelige informatie bij bijvoorbeeld z’n werkgever terechtkomt. Als patiënt moet je je volledig vrij voelen om een zorgverlener te bezoeken en alles te vertellen wat je op je lever hebt. Het beroepsgeheim is er dus om de persoonlijke levenssfeer te beschermen en te voorkomen dat mensen die zorg nodig hebben zorg gaan mijden. Ook de samenleving is hier dus bij gebaat. Wie wil er immers niet dat de buschauffeur hulp zoekt voor zijn verslaving zodat hij fris en alert de weg op kan gaan? Dat belang wordt helaas nog wel eens onderschat.
Acuut gevaar
In richtlijnen van de artsenfederatie (KNMG) staan de belangrijkste regels en uitzonderingen inzake het beroepsgeheim duidelijk beschreven. Je mag relevante informatie delen met personen die rechtstreeks betrokken zijn bij de behandeling en met de wettelijke vertegenwoordigers. En je mag de zwijgplicht doorbreken als de patiënt daar toestemming voor geeft. Ook zonder toestemming mag je soms informatie delen om ernstig gevaar af te wenden. Dat heet een conflict van plichten. Eenvoudig is die afweging allerminst. Het leven is niet zwart-wit, elke persoon is anders en ook de omstandigheden zijn nooit hetzelfde. Stel je voor: een patiënt vertelt dat hij zijn partner iets ernstigs wil aandoen. Of iemand komt stomdronken op het spreekuur en is vastbesloten om met de auto naar huis te rijden. In zulke situaties, waarin er een acuut gevaar is voor de veiligheid, kom je als behandelaar in gewetensnood en mag je besluiten om het beroepsgeheim te doorbreken. Dit gebeurt altijd na een zorgvuldige afweging, waar mogelijk in overleg met de patiënt en altijd in samenspraak met collega-behandelaars en wanneer er geen andere alternatieven zijn om de acute dreiging van ernstige schade voor derden op te lossen.
Zolang er geen acuut gevaar is voor de omgeving, de patiënt of zichzelf is de behandelaar gebonden aan het beroepsgeheim. Ter illustratie: als een patiënt aangeeft dat hij wel eens suïcidale gedachten heeft, maar onder geen enkel beding wil dat zijn familie dat weet, dan heeft een behandelaar die wens te respecteren. Natuurlijk zal de behandelaar in het belang van suïcide-preventie wel proberen om de patiënt te motiveren zijn familie er wel bij te betrekken.
Discussie
Het medisch beroepsgeheim staat in ons land met enige regelmaat ter discussie. In de media en binnen de politiek wordt nog wel eens de suggestie gewekt dat een arts iets te verbergen heeft wanneer hij zich houdt aan zijn geheimhoudingsplicht. Met name op de social media regeert het onderbuikgevoel en wordt de druk om patiëntinformatie openbaar te maken vaak tot ongekende proporties opgevoerd. Ik kan u zeggen: dat is frustrerend en raakt zorgprofessionals. Zij worden aangevallen op hun integriteit, maar kunnen zich vanwege hun ethische en wettelijke plicht richting de patiënt inhoudelijk niet verweren.
Opvallend genoeg wordt het beroepsgeheim binnen onze rechtspraak nooit openlijk betwist. Geen enkele talkshowhost zal een advocaat erop afrekenen dat hij of zij geen gevoelige informatie over zijn cliënt deelt. Zelfs niet als die cliënt wordt verdacht van een ernstig misdrijf. Van zorgprofessionals, die geen daders maar mensen behandelen en ook niet aan waarheidsvinding doen, wordt dat vreemd genoeg wel verwacht. Zorgverleners zijn zorgverleners, geen rechercheurs of officieren van justitie. Het is uiteindelijk aan de rechter om te bepalen of het maatschappelijke belang zwaarder weegt dan het persoonlijke belang van de patiënt.
In dit licht vraag ik de media en de politiek met klem om hun verantwoordelijkheid te nemen en meer begrip te tonen voor de spagaat waarin behandelaars en instellingen zich soms bevinden. Wees terughoudend in je oordeel als je niet het hele verhaal kent en bovendien weet dat niet alle informatie bekend zal worden. Niemand is gebaat bij onnodige onrust. Zeker in deze tijd van getoeter en geschreeuw is zorgvuldigheid vereist.
Niemand in ons land mag zich belemmerd voelen om naar de dokter te gaan uit vrees dat zijn verhaal op straat komt te liggen. Het medisch beroepsgeheim is een groot en kostbaar goed. Laten we dat alsjeblieft koesteren.
Jean-Paul Essers
Voorzitter raad van bestuur Mondriaan
Helemaal mee eens…