Met die deal was 100 miljoen euro gemoeid. Daarvan is 30 miljoen euro als winst naar van Lienden en zijn twee zakenpartners gegaan. De minister wil nu nog geen juridische procedure starten, maar eerst het strafrechtelijk onderzoek afwachten van het Openbaar Ministerie naar Van Lienden en zijn zakenpartners van Relief Goods Alliance (RGA). Ook wil ze wachten op nog twee lopende onderzoeken naar de inkoop van persoonlijke beschermingsmiddelen. Dat doet ze op advies van de landsadvocaat.
Misleiding
Volgens de landsadvocaat wordt de “slagingskans van een eventuele rechtszaak vergroot” als er een zo compleet mogelijk beeld ontstaat over de schade die de Staat heeft geleden, zei Helder in het debat. Mirjam Bikker van de ChristenUnie hamerde er bij de minister op dat VWS alles klaar moet hebben staan om een civielrechtelijke procedure te starten en met die voorbereidingen niet te wachten op het einde van het strafrechtelijk onderzoek door het OM.
“Mijn handen jeuken”, zei Helder. Ze wil niet per se wachten totdat het OM met zijn onderzoek klaar is, maar wil ‘haar’ civielrechtelijke procedure wel winnen. “We laten dit niet over onze kant gaan.” Misleiding door Van Lienden en zijn zakenpartners zal deel uitmaken van de rechtszaak die VWS later wil gaan voeren, zei Helder. Van Lienden zei zonder winstoogmerk te werken, maar het tegendeel is gebleken. Volgens Helder wist het ministerie van VWS wel dat RGA – waarmee VWS de deal heeft gesloten – winst kon maken. Helder stelde echter dat Van Lienden daarover “bewust verwarring” heeft gezaaid. Ze wil kijken hoe de deal met Van Lienden kan worden teruggedraaid.
Kamerleden lopen weg
Tijdens het tien uur durende debat over de mondkapjesdeal verlieten een aantal fracties het debat. Zij waren ontevreden over de antwoorden van minister Helder. Helder herhaalde keer op keer dat de voormalige minister van VWS, Hugo de Jonge, geen politieke druk heeft uitgeoefend om de mondkapjesdeal met Sywert van Lienden te sluiten. Dat is immers niet uit het onderzoek van Deloitte naar voren gekomen, zei Helder. Hij heeft de ‘lead’ binnengehaald en herhaaldelijk geïnformeerd hoe de gesprekken daarover verliepen. Zij deed daarmee niets anders dan rookgordijnen opwerpen, zei een aantal Kamerleden. Caroline van der Plas (BBB) vertrok als eerste, omdat ze genoeg had van “de enorme poppenkast”. PVV, DENK, Forum voor Democratie en Groep van Haga volgden haar voorbeeld.
In het debat bleef onduidelijk of de betrokken ministers van destijds – Hugo de Jonge en Martin van Rijn – ook wisten dat Van Lienden winst kon maken met de deal. Minister Helder gaat dit op verzoek van de Kamer uitzoeken. Ook moet uit twee nog lopende onderzoeken blijken of RGA anders is behandeld dan andere leveranciers van beschermingsmiddelen. De resultaten van die onderzoeken verwacht Helder in het voorjaar van 2023.
LCH-advies overruled
Het Landelijk Consortium Hulpmiddelen (LCH), dat de inkoop van persoonlijke beschermingsmiddelen voor VWS regelde, zag een deal met RGA niet zitten. Ambtenaren van VWS hebben dat negatieve advies overruled en LCH gedwongen bij RGA mondkapjes te kopen, erkende Helder. “Met de kennis van nu hou ik een ongemakkelijk gevoel over aan de deal.” Als de overheid in de toekomst weer onder hoge druk grootschalig moet inkopen, moeten er betere waarborgen van kracht zijn om te voorkomen dat de politiek zich daar te veel mee kan bemoeien. Zo moet voortaan vooraf duidelijk worden vastgelegd wie verantwoordelijk is voor de inkoop, ook in tijden van crisis.
Het debat wordt na het kerstreces voortgezet. De Kamer wil eerst schriftelijke antwoorden van Helder ontvangen op de vele vragen die in het ruim tien uur durende debat onbeantwoord zijn gebleven. (ANP)
