© Robin Utrecht / ROBIN UTRECHT / picture alliance
Dat staat in het ‘Samenvattend rapport Uitvoering Wet langdurige zorg 2022-2023’, dat de NZa op 18 december 2023 heeft gepubliceerd, en dat onlangs naar de Tweede Kamer is gestuurd.
Wachten op verpleeghuisplek
De langdurige zorg staat onder druk door de vergrijzing, waardoor steeds meer mensen een beroep doen op de Wlz. Daardoor groeit het aantal wachtenden. In de ouderenzorg steeg het aantal mensen dat wacht op een plek in het verpleeghuis in een jaar met 4 procent. Op 1 september 2022 waren er nog 21.383 wachtenden, een jaar later waren dat er 22.334. Het aantal urgent wachtenden groeide in die periode met 9 procent van 324 naar 352.
Geen plek voor zzp-4
In de praktijk leidt dat ertoe dat er voor ouderen met zorgzwaartepakket 4 – met relatief nog wat lichtere problematiek – geen plek meer is in verpleeghuizen. Ofschoon de Wlz-aanspraak daar wel recht op geeft. Maar gezien de schaarste aan verpleeghuisplekken, kopen zorgkantoren die vooral in voor ouderen met zwaardere en urgentere problemen.
Zorgkantoren verdelen schaarste
De NZa vindt deze keuze van zorgkantoren begrijpelijk, “maar het is effectiever als ook de Wlz-aanspraken hiermee in overeenstemming zijn.” De NZa doet nader onderzoek naar hoe zorgkantoren invulling geven aan hun zorgplicht voor de mensen met zzp-4. Veelal krijgen deze mensen zorg aan huis. Ook in de thuiszorg is er echter sprake van schaarste. Daarom wil de NZa dat zorgkantoren explicieter aangeven hoe zij schaarste verdelen.
Zorgplicht
Bovendien rapporteren zorgkantoren nog te veel over de inspanningen die ze leveren om te voldoen aan hun zorgplicht. De NZa wil voortaan meer over hoe hun inspanningen hebben geleid tot resultaten. Zo is het voor de NZa niet na te gaan in hoeverre het stimuleringsbeleid voor het Volledig Pakket Thuis (VPT) en het Modulair Pakket Thuis (MPT) bijdragen aan het wegnemen van de druk op verpleeghuizen.
Keuzevrijheid in het geding
De schaarste aan verpleeghuisplekken leidt ertoe dat de keuzevrijheid onder druk staat. In situaties waarin opname urgent is omdat de gezondheidstoestand snel verslechtert, is keuzevrijheid van ondergeschikt belang. Door spoedopnames kunnen andere wachtenden juist niet naar hun huis van eerste voorkeur. Een zorgkantoor stelt dat de helft van de wachtenden uiteindelijk naar het verpleeghuis van eerste keuze gaat.
Ggz en ghz en schaarste
Ook in de ggz en gehandicaptenzorg zijn er voor specifieke cliëntgroepen te weinig intramurale plekken. Dit geldt bijvoorbeeld voor ggz-cliënten met extreme gedragsproblematiek (4GGZ-W en 5GGZ-W). Die hebben zeer intensieve begeleiding nodig in een beschermde woonsetting, maar die plekken zijn schaars. Ook het benodigde gespecialiseerde personeel is moeilijk te vinden. Soortgelijke problematiek speelt in de gehandicaptenzorg rond VG7; mensen met gedragsproblematiek en intensieve begeleiding.
Financiële druk
Verder ontvangt de NZa signalen over de toenemende financiële druk die zorgaanbieders ervaren en verwachten voor 2024. Mogelijk is er daardoor weer extra geld nodig voor de Wlz, “met de kanttekening dat het verhogen van budgetten grenzen kent en niet zaligmakend is. Wanneer zorguitgaven alsmaar blijven stijgen, leidt dit tot een verdringing van benodigde uitgaven in andere sectoren, zoals onderwijs of defensie. Helder is dat structurele oplossingen een transitie vergen.”
Zorgtransitie
De NZa stelt vast dat er een transitie nodig is naar toekomstbestendige en passende zorg. Dat houdt in dat er in het zorgstelsel veel meer ruimte komt voor preventie, leefstijlbevordering, digitalisering, domeinoverstijgende samenwerking en passende contractering en bekostiging. Richting burgers is het nodig om in te zetten op ‘verwachtingsmanagement’, zodat ze erop zijn voorbereid dat er niet altijd meteen plek is, aldus de NZa.
Politiek: te langzaam
De NZa heeft ook een duidelijke boodschap aan de politiek als het gaat om de transitie naar een toekomstbestendig zorgstelsel. Het duurt te lang voordat de politiek belangrijke knopen doorhakt. En als die wel zijn doorgehakt, dan neemt de behandeling van wetswijzigingen vaak te veel tijd.
Fraude pgb
Een andere bron van zorg is het fraude met het pgb, waardoor cliënten niet de zorg krijgen die ze nodig hebben. Er gaat naar schatting zo’n twee miljard euro om in de Wlz aan middelen die met een pgb worden ingevuld. Echter, de bestedingen van deze gelden is niet makkelijk te controleren. Er zijn aanwijzingen van fraude, waarbij er geld aan de vlaggenstok blijft hangen. Patiënten krijgen dan niet de zorg die ze nodig hebben. “Onjuiste inzet van het pgb kan ook leiden tot schrijnende situaties”, schrijft de NZa. De toezichthouder roept VWS op om de Sociale Verzekeringsbank meer bevoegdheden om informatie uit te wisselen, zodat de SVB deze fraude kan aanpakken.
