Wat me tijdens ons gesprek (wederom) opviel, was niet alleen de passie, maar ook de pragmatische aanpak: Just do it! Het BovenIJ loopt al jaren voorop op het gebied van duurzaamheid. Niet omdat ze moeten, maar omdat ze willen. Wat kunnen wij leren van hun aanpak? Heel veel!
Duurzaamheid
Het BovenIJ begon meer dan tien jaar geleden al met duurzaamheid. De eerste stappen waren vaak technisch van aard. Met het plaatsen van zonnepanelen in 2015 bijvoorbeeld. Maar dan wel via een slimme samenwerking waardoor ze toen in een keer het ziekenhuis met de meeste zonnepanelen van Nederland werden. Een ander voorbeeld is de overstap naar het gebruik van stadswarmte. Toen Vattenfall op zoek was naar een grote partner om restwarmte af te nemen, bood het ziekenhuis zich aan en een duurzame samenwerking was geboren. Het proces van de overstap was niet eenvoudig, het hele traject duurde ongeveer drie jaar. Maar het heeft veel opgeleverd! Naast de CO₂ reductie, maken ze nu bijvoorbeeld veel minder gebruik van aardgas: de HR-ketel wordt nog maar voor 10 procent gebruikt. En ze hoeven zich niet meer bezig te houden met het onderhoud van de installatie. Dus naast de CO₂ reductie levert het ook gemak en een kostenbesparing op!
Onverwachte winst
Eén van de paradepaardjes van het BovenIJ is de overstap naar luchtkoeling met kanaalwater uit het Noordhollandsch Kanaal. Voor de techneuten onder ons: de lage temperatuur van het kanaalwater wordt daarbij gebruikt om koude af te geven aan het koelsysteem van het ziekenhuis. Dit betekent dat het systeem zelf veel minder energie hoeft te gebruiken om de benodigde koeling op te wekken. Het resultaat? Een jaarlijkse reductie van 208 ton CO₂-uitstoot en een veel lager energieverbruik. En alsof dat niet indrukwekkend genoeg is, was er ook hier onverwachte winst: minder gebruik van schadelijke koelmiddelen en een forse daling in het drinkwatergebruik. Door deze nieuwe manier van koelen is het totale drinkwatergebruik in het ziekenhuis nu gereduceerd met een derde van de hoeveelheid die er in 2017 nog gebruikt werd. Deze ‘bijvangst’ laat zien hoe duurzaamheid soms meer oplevert dan je vooraf kunt bedenken.
Maar het hoeft niet altijd groots en meeslepend; kleinere stappen zijn vaak makkelijker te realiseren en eveneens duurzaam, alle kleine beetjes helpen! Met een duurzaamheidsbril slim kijken bij noodzakelijke investeringen levert bijvoorbeeld ook veel op.
Duurzaamheid als organisatiecultuur
De technische verbeteringen waren een goed begin, maar de echte magie ontstond toen duurzaamheid onderdeel werd van de cultuur. Het ziekenhuis begon met rondleidingen, eerst voor belangstellende collega’s maar later ook voor nieuwe medewerkers tijdens hun introductiedag en natuurlijk externe belangstellenden. Dit bleek een slimme zet: door duurzaamheid zichtbaar en tastbaar te maken, inspireerden ze ook alle eigen medewerkers.
Langzaam maar zeker werd duidelijk dat duurzaamheid niet alleen iets is voor de facilitaire afdeling. Medewerkers op de werkvloer kwamen met ideeën die simpel, maar briljant waren. Denk bijvoorbeeld aan het hergebruik van de plastic doeken (traywraps) rondom de OK-netten. Wat eerst afval was, wordt nu verwerkt tot granulaat dat opnieuw gebruikt kan worden. Het resultaat? Minder afval, meer duurzaamheid en zelfs kostenbesparing!
Een ander voorbeeld is @Pharmaswap, een platform voor apotheken om medicijnen die dreigen te verlopen te delen met andere apotheken in plaats van te vernietigen. Ik schreef hier al eerder over in mijn blog over ‘Wat de zorg kan leren van… Marktplaats’. Dit bespaart niet alleen geld, maar voorkomt ook verspilling.
Van idee naar actie
Wat me vooral inspireert aan het BovenIJ is hoe ze medewerkers actief betrekken bij duurzaamheid. Elk idee wordt serieus genomen en ze zorgen ervoor dat de uitvoering niet blijft hangen in goede bedoelingen en dan vervolgens ergens in een bureaula verdwijnt. Afdelingen hebben eigen green teams die ideeën oppakken en uitvoeren. Zo blijft duurzaamheid levend in de organisatie, zonder dat het extra werkdruk oplevert voor medewerkers. Eigenlijk vormen alle medewerkers van BovenIJ samen één green team!
Daarnaast organiseren ze regelmatig inspirerende evenementen, zoals de Green Week, waarbij medisch specialisten in opleiding afdelingen bezoeken om het te hebben over duurzaamheid op de werkplek. Dit soort initiatieven laat zien dat duurzaamheid niet alleen belangrijk is, maar ook leuk en inspirerend kan zijn.
De resultaten spreken voor zich. Sinds 2017 heeft het BovenIJ een reductie van 81 procent in CO₂-uitstoot gerealiseerd. Ter vergelijking: de landelijke doelstelling is een reductie van 55 procent in 2030. Het BovenIJ ligt dus ruim voor op schema. Dit bewijst dat een combinatie van technische oplossingen, slimme keuzes en een betrokken organisatiecultuur enorme impact kan hebben.
En de zorg dan?
Wat kunnen wij in de zorg leren van het BovenIJ? Hier zijn drie lessen die direct toepasbaar zijn:
- Begin klein, maar begin. Je hoeft niet meteen het hele ziekenhuis te verduurzamen. Start met eenvoudige stappen zoals het vervangen van oude apparatuur door duurzame alternatieven.
- Betrek je medewerkers. De beste ideeën komen vaak van de werkvloer. Geef hen de ruimte en middelen en help hen om hun ideeën uit te voeren.
- Maak duurzaamheid zichtbaar en leuk. Organiseer evenementen, rondleidingen of workshops om mensen te inspireren en te betrekken. Laat zien wat er al gebeurt en waar het verschil wordt gemaakt.
Just do it
Het BovenIJ laat zien dat duurzaamheid geen last is, maar een kans. Het is een superpositief onderwerp dat niet alleen de planeet helpt, maar ook je organisatie sterker maakt. Mijn conclusie: maak het niet te ingewikkeld, ga gewoon aan de slag. Of zoals ze bij het BovenIJ zeggen: Just do it!
Joris Arts is auteur van het boek ‘Wat de zorg kan leren van … – 46 eyeopeners uit andere sectoren’. Hij plaatst elke week op woensdag een blog op zijn eigen LinkedIn-pagina. Die blogs verschijnen ook op Skipr. Die reeks is hier te vinden.