Zeventig partijen hebben vrijdag getekend voor het Nationaal Preventieakkoord. De kritiek over de doelen, de maatregelen en de haalbaarheid van het akkoord is echter nauwelijks verstomd.
Een rookvrije generatie, minder ziekte door overgewicht en meer bewustzijn van de gevaren van alcohol. De speerpunten van het Nationaal Preventieakkoord zijn in de afgelopen maanden al bekend geworden. Vrijdag stuurt staatssecretaris Blokhuis het document, ondertekend door zeventig maatschappelijke organisatie en bedrijven, naar de Tweede Kamer.
Niet tevreden, niet haalbaar
De presentatie van het akkoord was gepland voor oktober, maar moest worden uitgesteld omdat de onderhandelingen langer duurden dan verwacht. Hoewel zeventig partijen nu een handtekening onder het akkoord hebben gezet, is de kritiek op de plannen nauwelijks minder geworden. Sommige partijen lijken het akkoord morrend te hebben ondertekend.
Het Expertisenetwerk Verslavingskunde Nederland heeft het akkoord getekend en is er ook blij mee, maar het is toch nog niet helemaal tevreden. “Weliswaar wordt alcoholpreventie geïntensiveerd, maar dit gaat wat ons betreft niet ver genoeg. Het is duidelijk dat niet alleen gezondheidsbelangen hebben meegewogen, maar ook die van bijvoorbeeld de alcoholindustrie. Verslavingskunde Nederland pleit voor de inzet van objectieve, wetenschappelijk gefundeerde beleidsmaatregelen en interventies.”
Het Preventieakkoord is ook niet goed genoeg als het om de bestrijding van overgewicht en de bevordering van gezonde voeding gaat, vindt de Transitiecoalitie Voedsel. Levensmiddelenfabrikanten en de supermarkten wordt de wacht onvoldoende aangezegd, vindt de organisatie van voortrekkers voor andere voeding en voedselsystemen. “Het akkoord staat hier vol van vrijblijvende en weinig ambitieuze voornemens. Waar recente maatregelen in het Verenigd Koninkrijk binnen een jaar tot ruim 35 procent minder suiker in frisdranken hebben geleid, wordt in het Preventieakkoord zeven jaar de tijd genomen om tot een reductie van 30 procent te komen. Supermarkten ontlopen in het akkoord nagenoeg elke harde afspraak.”
Volgens het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM), dat de plannen doorrekende, zal het akkoord zijn doelen voor overgewicht en drankmisbruik niet halen. Van een groot deel van de maatregelen uit het akkoord zijn positieve effecten niet in te schatten. Alleen de ambities voor het terugdringen van roken zouden ‘mogelijk realiseerbaar’ zijn.
Halfbakken
Ook in de Tweede Kamer is de kritiek op het Nationaal Preventieakkoord niet van de lucht. De linkse partijen vinden het akkoord te vrijblijvend. De PVV vindt dat er beslissingen voor mensen worden genomen, zonder hen daarbij te betrekken, zo meldt ANP.
Volgens Lilianne Ploumen (PvdA) is het een “akkoord waarbij de voedingsindustrie en alcoholproducenten in hun handjes wrijven”. Ze vindt de gemaakte afspraken te “vrijblijvend”.
Ook GroenLinks-Kamerlid Wim-Jan Renkema vindt de afspraken over problematisch alcoholgebruik en overgewicht “halfbakken” en wijt dat aan het feit dat de industrie ook om de tafel zat. Over de rooktafel is hij positiever. “Daar mocht de tabakslobby niet aan tafel en je ziet meteen dat het helpt.”
Als de doelen van het Nationaal Preventieakkoord in de toekomst niet haalbaar blijken, dan gaat het kabinet “het gesprek aan om de maatregelen aan te scherpen”, zegt staatssecretaris Paul Blokhuis in een reactie. De staatssecretaris vindt dat het akkoord “een goede balans is” en preventie een “flinke boost” zal geven. Over aanvullende maatregelen wil hij nog niets zeggen, dat vindt hij “prematuur”.
De “politieke werkelijkheid” beperkte ook de mogelijkheden om met meer dwingende maatregelen te komen, erkende Blokhuis. Coalitiepartner VVD ziet niets in nieuwe regels om bijvoorbeeld de verkooppunten van alcohol verder terug te brengen. Blokhuis, zelf van de ChristenUnie, vindt het akkoord niet betuttelend, zo meldt het ANP.
Belangrijke stap
Toch klinken er in reactie op het langverwachte akkoord ook positieve geluiden. Zo zien de GGD’en het akkoord als een belangrijke stap op weg naar een gezonder Nederland. “Met dit preventieakkoord zijn we een beweging gestart”, zegt Hugo Backx, directeur van koepelorganisatie GGD GHOR, in een reactie. “Een beweging op weg naar een gezonder Nederland. Met de nu geplande activiteiten en maatregelen zetten we de eerste belangrijke stappen. De komende jaren gaat het tempo verder omhoog.”
Staatssecretaris Blokhuis wijst in zijn toespraak bij de presentatie van het akkoord op de noodzaak van preventie. “Roken, overgewicht en problematisch alcoholgebruik veroorzaken grote gezondheidsproblemen voor heel veel mensen”, zegt hij. “Jaarlijks sterven zo’n 20.000 Nederlanders door roken. Overgewicht staat met stip op twee als de belangrijkste oorzaak van bijvoorbeeld hart- en vaatziekten en zelfs 40 procent van alle gevallen van diabetes type 2. Alcohol veroorzaakt jaarlijks zo’n 3000 gevallen van kanker en is de hofleverancier van de verslavingszorg. De urgentie is dus hoog.”
Sigaretten
De speerpunten van het akkoord zijn in de afgelopen maanden al bekend geworden. Het akkoord beoogt dat er in 2040 een rookvrije generatie is, dat wil zeggen dat geen enkele minderjarige dan nog rookt. Sportverenigingen, kinderboerderijen, speeltuinen en kinderopvanglocaties moeten samen met gemeenten gaan toewerken naar een 100 procent rookvrije kindomgeving in 2025.
De aangekondigde verhoging van de prijs van sigaretten naar tien euro per pakje moet nog even op zich laten wachten. De accijns op sigaretten wordt met 1 euro verhoogd in 2020. Voordat de prijs kan worden verhoogd tot 10 euro in 2023, zal het kabinet in 2021 een evaluatie uitvoeren. Sigaretten en shag worden wel voorzien van een neutrale verpakking en bij verkooppunten uit het zicht gehaald.
Daarnaast moet het makkelijker worden om hulp te zoeken bij het stoppen met roken. Daarom wordt het eigen risico voor zowel de behandeling als de medicatie om te stoppen met roken geschrapt. Rookruimtes in de horeca sluiten voor 1 juli 2022. Met bedrijven wordt afgesproken dat rookruimten op het werk uiterlijk een jaar later ook dicht zijn. Rookvrije terrassen in de horeca worden verder gestimuleerd.
Drank
Het akkoord beoogt het aantal mensen met overgewicht terug te brengen tot het niveau van 1996. Om gezond eten te stimuleren, komt er onder andere een campagne over de Schijf van Vijf en een nieuw voedselkeuzelogo. Om het drinken van water te stimuleren komen er meer watertappunten op publieke plekken. Producenten gaan suiker in frisdrank stapsgewijs verminderen naar 30 procent minder verkochte calorieën in 2025.
De deelnemers van het Nationaal Preventieakkoord willen dat jongeren en zwangeren geen alcohol drinken en dat het aantal probleemdrinkers daalt. Onderwijsinstellingen en studentenverenigingen moeten risicovol alcoholgebruik onder studenten aanpakken. Alcoholreclame langs de velden bij amateursport verdwijnt. Sportkantines gaan meer verantwoord om met alcohol, bijvoorbeeld door niet te schenken tijdens jeugdwedstrijden en de meters bier af te schaffen.
In de detailhandel moet een einde aan stunten met alcohol. Aanbiedingen worden beperkt tot maximaal 25 procent korting. Zo moeten mensen minder in de verleiding komen om meer alcohol te kopen dat ze van plan waren. De betrokken partijen gaan er ook voor zorgen dat jongeren minder in aanraking komen met alcoholreclame via social media en op plekken waar ze vaak komen.
Onder de ondertekenaars van het Nationaal Preventieakkoord zijn maatschappelijke organisaties, bedrijven, branches, patiëntenorganisaties, zorgaanbieders, zorgverzekeraars, gemeenten, fondsen, sportbonden en onderwijs.
