“Zelfsturing is een perfect model, alleen zijn er vooralsnog veel incompetente bestuurders en directeuren die het niet kunnen uitvoeren.” Dat zegt Patrick van Veen, gedragsbioloog en oprichter van bureau Apemanagement. Hij spreekt op 13 december op het Skipr-evenement ‘Beslissen in de Zorg: instinct of inzicht?’.
“Het gaat fout omdat de bestuurder toch wil blijven controleren”, licht Van Veen zijn stellingname toe. “In de Nederlandse cultuur is het ook nog zo dat je niet je kop boven het maaiveld uit moet steken. Je wilt je vooral niet te veel onderscheiden. Dit terwijl je ook in zelfsturende teams vaak juist iemand nodig hebt die zijn nek uitsteekt.”
Van Veen wijst er daarnaast op dat er in Nederland al veel zelfsturende teams zijn, die weliswaar de naam niet hebben, maar de principes wel in de praktijk brengen. “In veel bedrijven is er wel een hiërarchie, maar lossen teams toch veel zelf op.”
Omgeving
Op het Skipr-congres ‘Beslissen in de Zorg: Instinct of Inzicht?’ gaat Van Veen in op de vraag hoe leiderschap en sociale structuren worden beïnvloed door een veranderende omgeving. Vertrekpunt bij deze analyse is de wereld van de primaten. “Bij apen zie je dat de vorm van leiderschap sterk samenhangt met de omgeving waarin de apen leven”, legt Van Veen uit. “Als de omgeving verandert past de samenlevingsvorm zich aan. Dat is ook wat Darwin noemt survival of the fittest. Onze omgeving is razendsnel aan het veranderen, ook in de zorg. De vraag is of de huidige managementstructuren tegen deze verandering bestand zijn.”
Cultuursausje
Van een uitgesproken tegenstelling tussen instinct en inzicht wil Van Veen niet weten. “Het is een simpel gegeven dat al ons gedrag wordt bepaald door een drietal factoren”, vertelt Van Veen. “Natuur, cultuur en persoonlijkheid. We weten niet hoe de invloed van die drie factoren is verdeeld. Natuur, dat is wat wij met ons oerbrein doen. Het onmiddellijke handelen, waar je niet over nadenkt. Gelukkig hebben we dat, want het zou te veel zijn als je over ieder klein besluit zou moeten nadenken. Over alle besluiten zit echter ook een sausje van cultuur en persoonlijkheid.”
“Cultuur en persoonlijkheid zijn soms zo sterk dat we denken dat het onze natuur is”, vervolgt Van Veen. “Pas als we bijvoorbeeld naar het buitenland gaan en culturele verschillen opmerken, realiseren we ons dat bepaalde dingen geen natuur zijn.”
Gorilla-leiderschap
Ook in het bedrijfsleven worden ons gedrag en de besluitvorming door dezelfde drie factoren beïnvloed, stelt Van Veen. “De verschillende vormen van leiderschap zijn te vergelijken met de samenlevingsvormen van verschillende soorten apen. Er is een spectrum van gorilla tot baviaan. Bij de gorilla’s is er één de baas. Die neemt in alles de leiding en deelt ook af en toe een tik uit als er niet wordt gehoorzaamd. Bij bavianen is het afhankelijk van de situatie wie de leiding krijgt, zo nemen de mannetjes de leiding als gevaar dreigt en nemen de oudere vrouwtjes het voortouw wanneer er voedsel moet worden gezocht. Dat is een bijna democratisch model dat zich aanpast naar gelang de behoefte van de groep.”
In het bedrijfsleven komen volgens Van Veen al deze leiderschapsstijlen voor. “Ongeacht welke vorm er gekozen is, er vormt zich altijd leiderschap. Dus ook bijvoorbeeld in zelfsturende teams. Hoe de hiërarchie eruit komt te zien hangt van de groep af.”
Minder stress
Verrassend genoeg blijken ook in het democratische, egalitaire Nederland de meeste mensen zich het meest op hun gemak te voelen in het gorilla-model. “Het levert minder stress op als er iemand is om de knopen door te hakken en bijvoorbeeld conflicten op te lossen”, zegt Van Veen. “In Nederland willen we vanuit cultuur van hiërarchische structuren af, maar in de meeste organisaties heb je een duidelijke hiërarchie.”
Skipr brengt dit jaar voor de elfde keer de belangrijkste bestuurlijke beïnvloeders in beeld. Wouter Bos weg bij VUmc, Pauline Meurs weg bij RVS én Wim van der Meeren straks weg bij CZ. Krijgen we dit jaar een heel nieuwe top 3 in de Skipr99? U ontdekt het donderdag 13 december tijdens het Skipr 99 Event Instinct of Inzicht. Meldt u hier aan!
