Bijna dertig jaar ben ik nu werkzaam in de ouderenzorg, als psycholoog in en rond het verpleeghuis. Ik ben trots op wat we bereikt hebben, specifiek in de zorg voor mensen met dementie, die urgent, complex en waardevol is en blijft. We zijn professionals, we verstaan ons vak. Lange tijd was ik ervan overtuigd dat ik zelf, als de omstandigheden daartoe aanleiding zouden geven, vol vertrouwen mijn intrek zou nemen in een verpleeghuis.
Ik zou goed opletten of het een goed verpleeghuis was, met de accenten op de voor mij belangrijke processen en dan zou ik daar nog een best gelukkige tijd tegemoet gaan. De afgelopen jaren ben ik aan het twijfelen aan deze overtuiging. Ik zie de kwaliteit van de zorg onder druk staan. En nu ik lees dat er wordt overwogen een ‘aandachtsuurtje’ in te stellen, overvalt mij een enorm gevoel van triestheid bij het idee dat ik of een van mijn dierbaren vroeger of later subject zou zijn van deze maatregel.
Een aantal ontwikkelingen heeft de verpleeghuiszorg in de afgelopen decennia enorm verbeterd. Bijvoorbeeld de aandacht voor het individu en het individuele zorgplan. Mensen in instellingen dreigen hun eigen identiteit onnodig te verliezen, dat weten we al sinds de publicatie van Goffmanns ‘Total institutions’ in Nederland in 1975. Daarom besteden we in de verpleeghuizen al vanaf de inhuizing, of liefst daarvoor, aandacht aan individuele wensen, behoeften, voorkeuren, eigenaardigheden. Ook aspecten van gezondheid en ziekte verschillen per persoon. Daarom werken we met een individueel zorgplan: afspraken over zorg, begeleiding en behandeling vanuit het perspectief van het individu en de kwaliteit van zijn of haar leven.
Helende omgeving
Een andere ontwikkeling is de professionalisering. In de zorg werken goed opgeleide, BIG-geregistreerde medewerkers. Zij leren methodisch werken, de signalen van bewoners op te vangen en op hun behoeften in te spelen. Ze overleggen met de familie, kennen de levensgeschiedenis van bewoners en herkennen de symptomen van bijvoorbeeld agitatie of angst en bieden een therapeutisch klimaat. Begeleiding bij de dagbesteding is al vele jaren een belangrijk speerpunt en onmisbaar onderdeel van die helende omgeving. Zorgprofessionals worden ondersteund door behandelaars vanuit verschillende specialismen, om zo kennis uit verschillende domeinen te kunnen benutten in de verpleeghuiszorg.
Toch staan we nog steeds voor complexe vraagstukken zoals probleemgedrag, depressie en risico’s op vallen, ondergewicht, pijn. Samen met familie wikken en wegen we in dilemma’s rondom leven en dood, vrijheid en veiligheid, meegaan of tegenwicht bieden, aanvaarden of bestrijden. Het kost veel tijd en lijkt soms tot weinig resultaat te leiden, maar is wel de enige manier om gezamenlijk tot goede besluitvorming te komen.
Weinig tijd en middelen
De verpleeghuizen kampen in toenemende mate met weinig tijd en middelen en daardoor te lage kwaliteit van zorg en kwaliteit van leven van bewoners. Het zou beter kunnen. We werken onder slechte voorwaarden. Weinig tijd voor scholing en reflectie, hoge werkdruk voor bijna alle betrokkenen, bezuinigingen op facilitaire ondersteuning en middelmanagement en oplopende bureaucratische druk. Verzorgenden besteden zo veel mogelijk tijd en aandacht aan bewoners.
Maar ze vergeten soms voor zichzelf te zorgen. Hebben, nemen of krijgen geen tijd om met collega’s te overleggen, of met de psycholoog. Ze staan er vaak alleen voor en worden geconfronteerd met niet-planbare zorgvragen, waarin ze onmogelijke keuzes moeten maken. Er moet gekookt worden, een familielid is bezorgd, een bewoner ziek, een andere bewoner angstig of boos. Zorginstellingen maken hierin hun eigen keuzes en afwegingen, maar overal is sprake van pijn en gevoel tekort te schieten. Iedere manager weet waarvoor hij of zij extra budget zou willen inzetten, waar de gaten vallen. Soms bij scholing en deskundigheid, soms bij meer formatie, soms bij meer begeleiding van de dagbesteding.
Aandachtsuurtje
In deze complexe werkelijkheid zijn er veel stuurlui aan de wal die ons vertellen wat we anders, beter en dan ook nóg goedkoper kunnen doen. En dan verschijnt daar de term aandachtsuurtje: met een beetje pech straks nog het woord van het jaar 2015. Een uur verplichte aandacht per dag of per week en dan maar wandelen of in een fotoboek kijken. Wat een triest beeld is dat. Kan ik nu vast ergens vastleggen dat ik dat, later als ik in het verpleeghuis woon, niet wil?
Graag meer budget voor de verpleeghuizen. Als mensen willen dat hun grootouders, ouders en straks zij zelf een goede laatste levensfase hebben, waardig, betekenisvol, vrij van pijn en lijden, dan is meer budget absoluut noodzakelijk. En geef dan de instellingen het vertrouwen dat ze het goed besteden.
Directeur van de PgD Psychologische expertise voor de ouderenzorg
