Net als in de rest van Nederland is ook bij Mondriaan het aantal ggz-bedden de afgelopen tien jaar met ruim 30 procent afgebouwd. De maatschappelijke en medische inzichten zijn veranderd. Er is veel meer aandacht voor gezondheid en preventie. Als het even kan proberen we een opname, waarbij de patiënt langdurig wordt gescheiden van zijn familie, te voorkomen. En dat lukt in de meeste gevallen ook. Steeds meer geestelijke gezondheidszorg bieden we tegenwoordig ambulant aan, samen met onze partners in het sociaal domein. Goede basiszorg, dicht bij huis. Daarbij zijn er verschillende alternatieven voor een opname in een ggz-instelling, zoals intensieve psychiatrische thuiszorg, dagbehandeling of daghospitaal.
Ook een snelle en vroegtijdige verwijzing helpt natuurlijk mee om de inzet van klinische of hoogspecialistische capaciteit beperkt te houden. Op die manier kunnen we immers voorkomen dat beginnende problemen verergeren en dat mensen onnodig op een wachtlijst belanden voor specialistische zorg.
Wijkzorg
Net als de klinische ggz is ook de ambulante, specialistische zorg de afgelopen jaren afgeschaald. Als alternatief hebben we vanuit Mondriaan onder meer ingezet op nieuwe concepten voor de wijkzorg. Omdat ons aandeel ambulante, specialistische ggz in deze Zuid-Limburgse regio relatief klein is, kunnen we die ontwikkeling niet op eigen houtje gestalte geven. We zullen dit samen met andere zorgaanbieders moeten doen.
De ambulante, specialistische ggz ontwikkelt zich op twee fronten. Een deel van de zorg wordt de komende jaren in de vorm van centrale ‘stadspoli’s’ dichter bij de huisartsen en de wijkgerichte zorg ondergebracht. We hebben het hier over de huidige “voordeurfunctie”, de generieke intakes en kortdurende en/of diagnose overstijgende (transdiagnostische) behandelingen. Het andere deel vormt de (hoog)specialistische polikliniek, waar patiënten worden behandeld voor ernstige, psychiatrische stoornissen zoals depressies, bipolaire stoornissen, persoonlijkheidsstoornissen, angststoornissen, complexe PTSS, en verslavingsproblematiek. Dat wil zeggen: als zij gemotiveerd en in staat zijn een dergelijke intensieve behandeling aan te gaan. Door doelgericht te behandelen met een combinatie van bewezen, effectieve interventies én herstelondersteunende zorg, wordt aan deze specifieke doelgroepen de best mogelijke behandeling geboden.
Bij ernstige psychiatrische ziektebeelden, zoals een psychose of schizofrenie, die het leven ontwrichten, werken we met zogeheten FACT-teams (Flexible, Assertive, Community Treatment). Flexibele, proactieve teams die de patiënt thuis in zijn omgeving behandelen, in nauw overleg met andere maatschappelijke partners in de wijk. Die brede benadering is heel belangrijk wanneer iemand de grip op het leven is kwijtgeraakt. Een ernstige, psychiatrische aandoening gaat vaak gepaard met allerlei problemen. Denk aan het verlies van werk, relationele problemen en sociale belemmeringen, verwaarlozing, schulden of een verslaving. Het FACT-team kijkt heel specialistisch naar de patiënt en zijn omgeving met als doel om het leven weer leefbaar te maken. Deze behandelingen zijn hoogcomplex en geënt op wetenschappelijk onderzoek en relevante ervaringen uit de praktijk. Met de kennis die onze hoogleraren en hun teams via onderzoek vergaren, kunnen ook de zorgprofessionals uit de eerste en tweede lijn hun voordeel doen.
Verder afbouwen niet verstandig
De vraag is: hoe ver kunnen we gaan met het afschalen van complexe, klinische en ambulante ggz? Wat mij betreft, is de limiet inmiddels in zicht en is het niet verstandig om de beddencapaciteit of de ambulante specialistische zorg binnen de geestelijke gezondheidszorg nog verder af te bouwen. Integendeel zelfs. Bij Mondriaan zien we het aantal patiënten dat specialistische klinische ggz nodig heeft namelijk toenemen. Zeker in deze Zuid-Limburgse regio, waar de sociaaleconomische status achterblijft bij de rest van Nederland, zijn er steeds meer mensen die zichzelf niet meer kunnen redden. Die ondanks het feit dat ze onder behandeling staan tijdelijk opgenomen moeten worden omdat ze geen grip meer hebben op hun eigen handelen. We hebben het dan over patiënten met complexe, psychiatrische problemen, die vaak het hele leven beïnvloeden. Denk aan een angst- of persoonlijkheidsstoornis, een (complexe) PTSS (posttraumatisch stresssyndroom) of een ernstige depressie. Zonder specialistische GGZ-zorg zouden deze patiënten in de kou staan en zou ook de maatschappelijke impact niet te overzien zijn.
Verplichte zorg
Het moge duidelijk zijn: niet alle psychische problemen zijn opgelost met een bezoek aan de huisarts of de praktijkondersteuner ggz. Vaak is er specialistische zorg nodig. Een therapie aan huis, in de wijk, of een poliklinische of klinische behandeling op locatie bij Mondriaan. Soms, wanneer iemand een serieus gevaar vormt voor zichzelf of zijn omgeving, kan een gedwongen behandeling en opname noodzakelijk zijn. Via de Wet Verplichte GGZ kan de burgemeester zo’n acute crisismaatregel opleggen. Is er geen sprake van een acute dreiging, maar op termijn wel een aanzienlijk risico op gevaar, dan kan verplichte zorg, waaronder zo nodig een gedwongen behandeling en opname via een zorgmachtiging worden aangevraagd bij de rechter.
Om maar aan te geven dat de grens voor het afschalen van intensieve en hoogcomplexe ggz is bereikt. Zeker in de huidige tijd, waarin steeds meer mensen overprikkeld en overvraagd worden en zeker in deze zuidelijke regio is het belangrijk om de specialistische en academische zorg op peil te houden. De maatschappij van nu vraagt om een stevige infrastructuur. Ambulant waar het kan, klinisch waar het moet.
Jean-Paul Essers
Voorzitter raad van bestuur Mondriaan