Bezuinigen in de zorg is een heikele aangelegenheid. Het is enerzijds nodig vanuit een verantwoord economisch perspectief, anderzijds misgunt niemand de zieke en/of verzorging behoeftige mens zijn broodnodige behandeling en verzorging.
Doelmatiger en efficiënter
Het een behoeft het ander niet echt uit te sluiten, immers er wordt zo vaak gezegd dat het goedkoper kan met behoud van de kwaliteit. Dan gaat het meestal om efficiency doeleinden en inderdaad, het kan allemaal veel doelmatiger. Op alle niveaus zijn er legio mogelijkheden. De individuele behandeling en verzorging van de patiënt kan veel doelmatiger worden georganiseerd, de organisatie van het hele werkproces op het niveau van de instellingen kan ook veel efficiënter. En op macroniveau kan de overheid en diens regelgeving ook flink bijdragen aan een veel effectievere organisatie van de zorg door spreiding, concentratie en taakverdeling af te dwingen en door de bureaucratie terug te dringen.
‘Uitgeknepen’
Deze suggesties zie je veel terug in allerlei bijdragen van beleidsmakers zonder concrete invulling overigens via harde maatregelen en ingrepen. Men is in de zorg er als de kippen bij om dit soort gemeenplaatsen te poneren als vrije (lees vrijblijvende) geluiden in de discussie rond de bezuinigingen in de zorg. Ook hebben de beleidsmakers, en dan met name in het veld, de neiging om te beweren dat er al jaren in de zorg wordt bezuinigd en men zich langzamerhand uitgeknepen voelt.
Sterk verambtelijkte zorgsector
Het vlees is er af en het bot resteert. Verder gaan is onverantwoord. Een opstelling die al jarenlang wordt geloochenstraft door de feiten. De zorguitgaven groeien nog steeds bovenmatig, en die groei is al lang niet meer uitsluitend gebaseerd op de bekende ontwikkelingen in demografie en technologie. De groei is mede tot stand gekomen door expansie van de sector, toenemende bureaucratie en inefficiency op alle niveaus. Het is een haast vanzelfsprekend proces in een sterk verambtelijkte semi-collectieve sector. De arbeidsvoorwaarden zijn steeds rianter geworden, het niet-productieve personeel is toegenomen, de overhead en frictiekosten zijn gigantisch en de invulling van de zorgbehoefte steeds uitgebreider geworden.
Taakstellingen
Bezuinigen lijkt dan ook een hopeloze taak. Veel bewindslieden van volksgezondheid hebben zich stuk gebeten op de taakstellingen. De meeste daarvan zijn niet of onvoldoende gerealiseerd. Maar dat is bij de overheid altijd een zorg voor later. Als we maar plannen hebben om het financiële kader in te vullen voor de nieuwe miljoenennota. Vervolgens worden dan weer de harde kantjes weg geslepen, er wordt nog gauw even een post ‘bestrijding, misbruik en fraude’ bedacht ter compensatie en dan hebben we weer een mooi verhaal met draagvlak voor de miljoenennota van het eerstkomende begrotingsjaar.
Twee hoofdlijnen
Bezuinigingen op de zorg kan op velerlei manieren, maar er zijn twee hoofdlijnen te onderkennen: de volume maatregelen in brede zin en nominale maatregelen via lastenverhoging voor het individu. Tussen deze twee hooflijnen zijn er echter wel verbindingen. Een maatregel in de ene sfeer kan invloed hebben op die in de andere sfeer.
Volume-maatregelen
Volume maatregelen zijn bijvoorbeeld beperkingen in capaciteiten van zorg: reductie van bedden en functies in de ziekenhuizen. Gedwongen sluitingen als gevolg van overcapaciteit in zorgvolume: bijvoorbeeld van twee academische ziekenhuizen in Amsterdam naar een. Dat is dus wat anders dan het creëren van een moloch door fusie van de twee. Ook maatregelen als reductie van verzorgingsplaatsen in de AWBZ-sfeer horen tot deze categorie. Ten aanzien van beperkingen in het verstrekkingenpakket is er sprake van een mogelijk tweeledig affect. Enerzijds zal het volume van het aanbod mogelijkerwijs verminderen als een verstrekking er uit wordt gegooid, zie bijv. de fysiotherapie. Anderzijds heeft het ook een nominaal effect doordat de patiënt het nu zelf moet betalen hetgeen mogelijk een lastenverhoging met zich mee brengt.
Nominale maatregelen
Nominale maatregelen zijn interventies waarbij de lasten voor de burger worden verhoogd. Voorbeelden zijn de verhoging van de premies voor de zorgverzekering, de verlaging van allerlei toeslagen, de verhoging van het wettelijk eigen risico, de invoering van eigen bijdragen, en ook, zoals hierboven is gesteld, ingrepen in het pakket die tot lastenverhoging leiden doordat mensen het nu zelf moeten betalen.
Die nominale maatregelen zijn heel populair, want zij zijn relatief makkelijk in te voeren en de opbrengsten zijn veel nauwkeuriger te voorspellen en zijn ook veel harder. Overigens is de populariteit van nominale maatregelen niet alleen in de zorgsector groot, maar ook elders in de overheidssector. Niet voor niets wordt het Kabinet Rutte verweten te veel lastenverhogingen in te voeren in plaats van daadwerkelijke bezuinigingen op het volume van het overheidsbeleid.
Miljoenennota
Er zal ongetwijfeld in de komende miljoenennota weer sprake zijn van mooie verhalen, akkoorden en plannen over de zorgsector. De opbrengsten daarvan zullen weer piekfijn in het financiële kader worden opgenomen. Alles klopt weer als een bus! We weten zo langzamerhand wel beter.