Hoogleraar Bernard Wientjes stelde in een lezing in 2016 voor een echte omslag te maken van genezen naar preventie. Zijn lezing kreeg veel weerklank. Wij hebben namens het bedrijfsleven, samen met andere maatschappelijke stakeholders, succesvol gepleit voor zo’n preventieakkoord. Tijd voor een tussenbalans: hoe staat het met deze afspraak uit het regeerakkoord?
Preventiebeleid bestaat tot dusverre vooral uit ad hoc-activiteiten, goede bedoelingen en betutteling. De focus is op instanties: de school moet X doen of de gemeente moet Y doen. Mijn droom was dat we straks kunnen vaststellen dat dankzij het preventie-akkoord Nederland gezonder is geworden. Dat vereist een breed gedragen publiek-private samenwerking, naar het voorbeeld van Jongeren op Gezond Gewicht, een vernieuwende en geprioriteerde aanpak die zich richt op maatregelen met de grootste impact én slim gebruik maakt van nieuwe technologische kansen. Een lerende en datagedreven aanpak die 17 miljoen individuele mensen verleidt en faciliteert bij een gezonde leefstijl en positieve gezondheid. Vanuit de wetenschap lag er een mooi aanbod. In de publieksconsultatie van de Nationale Wetenschapsagenda waren er veel vragen over leefstijl en preventie. De hoogleraren hebben aangegeven zich dienstbaar te maken aan een preventieakkoord.
Onderhandelingstafels
Op 20 april heeft staatssecretaris Paul Blokhuis het startschot gegeven voor drie onderhandelingstafels: overgewicht, overmatig alcoholgebruik en roken. Deze moeten in oktober tot akkoorden leiden. Gaan deze ons gezonder maken?
Ik vrees dat dat maar ten dele het geval zal zijn.
Ten eerste moeten we ons realiseren dat (ongezond) gedrag vooral tot stand komt in een fysieke en sociale context. Zo wordt gezondheid voor de helft bepaald door de sociaaleconomische status. Een voorbeeld daarvan is het hebben van werk. De relatie tussen gezondheid en werk is gecompliceerd, maar het verkrijgen van werk vergroot per saldo de gezondheid. Effectief (SZW-)beleid om de lage arbeidsdeelname onder laagopgeleiden te vergroten, kan dus een bijdrage leveren aan het verminderen van de enorme gezondheidsverschillen tussen laag- en hoogopgeleid. Door te focussen op (VWS-)maatregelen rondom alcohol, roken en overgewicht, mis je deze context. De extra ‘verbindingstafel’ die VWS voorstelt, is een doekje voor het bloeden.
Bedrijfsleven
Ten tweede is het bedrijfsleven tot dusverre halfhartig aangehaakt, terwijl wij nota bene mede-initiatiefnemer zijn. Oorspronkelijk was er enthousiasme bij onze leden. Ik zal u de details besparen, maar de wijze waarop onze leden het afgelopen half jaar zijn betrokken bij het preventieakkoord, heeft geleid tot veel gedoe en daarmee scepsis. Dat is jammer, want daarmee dreigt het risico dat de onderhandelingstafels als ‘moetje’ van VWS worden ervaren. In plaats van dat we gezamenlijk doelstellingen formuleren en passende maatregelen afspreken. De tafel roken is in dit verband een bijzondere, want producenten en verkopers zijn niet welkom. De bedoeling is om roken uit te bannen. Dat is een legitiem doel, maar dan moeten we niet de indruk wekken dat er onderhandeld wordt: aan deze tafel wordt overheidsbeleid voorbereid.
Technologische kansen
Ten derde is er weinig aandacht voor de vraag hoe technologische kansen te verzilveren (zoals blijkt uit de samenstelling van de tafels). Er zijn, bijvoorbeeld, honderdduizenden apps die pretenderen uw gezondheid te ondersteunen. Maar welke dat effectief doen, daarvan hebben we geen idee. Een ander voorbeeld: een aantal bedrijven is, samen met de Universiteit Wageningen en TNO, bezig om voeding meer op maat aan te bieden. Via wearables krijgen consumenten directer zicht op hun eigen gezondheid. Diezelfde technologie wordt gebruikt om de impact van voedingskeuzes inzichtelijk te maken en advies te geven. Nederland kan voorloper worden in deze ontwikkelingen. De wetenschap helpt hierbij: door slim gebruik te maken van de data over gezondheid en gedrag kun je makkelijker uitvogelen wat werkt (en wat niet).
Om deze redenen vermoed ik dat het preventieakkoord een beperkte bijdrage levert aan onze gezondheid. Een gemiste kans, gelet op het brede maatschappelijk draagvlak en het aanbod van de wetenschap. Overigens hoop ik vurig dat Paul Blokhuis zijn best doet om mijn ongelijk te organiseren.
Anthony Stigter
Secretaris gezondheidszorg VNO-NCW en MKB-Nederland
