Voor problemen met ouderen verwachten mensen vaak een wondermiddel. Maar voor complexe problemen bestaan geen simpele oplossingen.
In het overleg van het geriatrisch consultatieteam bespreken we de situatie van een echtpaar, laten we zeggen meneer en mevrouw Jansen. Meneer Jansen heeft de ziekte van Alzheimer, zijn vrouw zorgt voor hem en ze wonen naar tevredenheid in hun huis in een dorp. Lange tijd is er een stabiele situatie, mede dankzij de casemanager, die goed vinger aan de pols houdt en waar nodig informeert en bijstuurt.
Maar nu zijn er problemen ontstaan. Meneer Jansen kan de grenzen van wat kan en wat niet kan in het sociale verkeer niet goed aanvoelen en maakt seksueel getinte opmerkingen in het gezelschap van vrienden en soms zelfs tegen wildvreemde mensen op straat. Er wordt in het dorp over gesproken. “Er moet nu echt iets gebeuren”, zegt de zoon van het echtpaar tegen de casemanager.
Lijdensdruk
Het zinnetje ‘Er moet nu echt iets gebeuren’ hoor ik heel regelmatig in mijn werk als ouderenpsycholoog. Wat gaat er achter het zinnetje schuil? Ten eerste is er sprake van lijdensdruk, bij de oudere zelf of bij zijn naasten. De veerkracht is eruit, mensen redden zich even niet zelf uit de kennelijk complexe situatie. Ten tweede is er het idee dat er tot dan toe niet genoeg of zelfs niets gebeurde. De professionele begeleiding die de casemanager geeft aan het echtpaar Jansen zet te weinig zoden aan de dijk.
Het derde signaal is dat er een oplossing beschikbaar is die op korte termijn het probleem doet verdwijnen. Een wondermiddel, vaak in de vorm van een pil, die ervoor zorgt dat het belastende symptoom verdwijnt. Of een duidelijke instructie of scholing voor alle betrokkenen, waarin duidelijk verteld wordt wat er moet gebeuren. Van de psycholoog wordt verwacht dat deze aan de oudere met Alzheimer kan uitleggen dat dit gedrag niet kan en dat het dan over is.
Leed helpen verlichten
Maar voor complexe problemen bestaan geen simpele oplossingen. Dat betekent niet dat we het echtpaar Jansen aan hun lot zullen overlaten. We willen graag het leed helpen verlichten. Als team besluiten we dat de psycholoog in gesprek zal gaan met het echtpaar Jansen en misschien met de zoon. Belangrijk in zo’n gesprek is niet-oordelen, respect tonen, vertrouwen winnen en hoop en perspectief bieden. Dan volgt een zoektocht naar oorzaken, achtergronden en manieren om om te gaan met dit lastige symptoom van de ziekte van Alzheimer. Vaak geven de gesprekken al snel enige verlichting en wordt er in goed overleg met andere hulpverleners na verloop van tijd een nieuw evenwicht gevonden.
Psychologen staan niet bekend om hun snelle oplossingen en zijn ook niet altijd even sterk in het transparant maken van hun methodiek en resultaten. Wat bereiken ze nu eigenlijk? Is dat overleg wel nodig? Moeten ze niet eens flink worden bijgeschoold, zodat ze hun werk eindelijk eens goed gaan doen? Kan er niet eens oplossing gevonden worden voor al die problemen, die we dagelijks nog in de krant tegen komen? En vooral: kan het niet sneller en goedkoper?
Geef ons vertrouwen
Misschien kan dat uiteindelijk zeker. Tot die tijd vragen we aan onze managers, financiers, de publieke opinie en de pers: geef ons vertrouwen. We zijn vakbekwaam, maar kunnen complexe problemen niet met een toverstaf oplossen. We nemen de tijd, wikken en wegen, overleggen met collega’s en cliënten. We leren wel en worden steeds beter, er is dus geen reden om revolutie te preken. En de oplossing voor alles? Die bestaat niet.
Als professionals hebben we zelf ook een opdracht. We zijn de afgelopen decennia vergeten om goede voorlichting te geven over wat we doen, waarom en met welk resultaat. Ons werk is geen mysterieuze black box, maar methodisch werken met kennis, inzicht en vaardigheden. Psychologen in de ouderenzorg gaan een goede stap zetten in de richting van meer transparantie op een symposium voor psychologen en managers in de zorg, met volop gelegenheid voor dialoog. Er gebeurt echt iets! Goed nieuws voor alle meneren en mevrouwen Jansen, hun kinderen en andere dierbaren.
Directeur van de PgD Psychologische expertise voor de ouderenzorg
———————————
Voor psychologen en managers in de zorg organiseert de PgD een symposium over de kracht van de psychologie in de ouderenzorg, op 6 oktober. Dit organiseert de PgD in samenwerking met de NIP-sectie Ouderenpsychologie, GERION en het Trimbos-instituut. Zie voor meer informatie de website.
