Er worden steeds meer vrouwen opgeleid: van de geneeskunde studenten is ongeveer zeventig procent vrouw, maar het percentage vrouwelijke bestuurders, opleiders en hoogleraren is aanmerkelijk lager. Hoe hoger de functie, hoe meer mannen. Terwijl meer ‘vrouwelijke’ eigenschappen gunstig kunnen zijn, juist in de ziekenhuiszorg. Artsen van het vrouwelijk geslacht nemen minder risico’s met hun patiënten, zijn meer empathisch en gericht op relatie en samenwerking. Een toename van vrouwen in besturen blijkt bovendien goed voor de cultuur en de effectiviteit van organisaties.
Selectieve feminisering
Feminisering in de zorg is selectief, zo schreef een mannelijke cardioloog. Van de huisartsen onder de 45 jaar is 70% vrouw. Maar in het ziekenhuis is dat enkel 38% en er zijn grote verschillen tussen specialismen: 62% is vrouw bij gynaecologie, slechts 11% bij orthopedie. Het percentage vrouwelijke specialisten in het ziekenhuis groeit maar langzaam, in 2007 was het ongeveer vergelijkbaar (34%).
Wij vroegen ons af welk aandeel vrouwen hebben in de medische stafbestuursfuncties van perifere ziekenhuizen. We vermoedden dat vrouwen ondervertegenwoordigd zijn. Vrouwelijke specialisten werken minder en dikwijls in loondienst. In de perifere ziekenhuizen is de minderheid van alle medisch specialisten in loondienst (35%). Vrijgevestigde medisch specialisten maken sinds 2015 binnen de ziekenhuizen deel uit van medisch specialistische bedrijven. Deze hebben een eigen bestuur, eventueel nader verenigd in een combicorporatie samen met de vereniging medisch specialisten in dienstverband. Al deze organen hebben medisch specialistische bestuursfuncties. Wij keken naar het geslacht van de medisch specialisten op die functies in de combicorporatie, het medisch specialistisch bedrijf en/of de medische staf in de perifere ziekenhuizen.
We zochten in de eerste kwartalen van 2022 via de websites van de ziekenhuizen. Het geslacht bleek veelal te bepalen door de aanhef, de voornaam of een dubbele achternaam. Ter controle werden bij twijfel bij de namen foto’s nagezocht met google. Wanneer de gegevens ontbraken werd er contact gezocht per mail en bij geen respons werden de gegevens opgevraagd via telefonisch contact. Alle gegevens van de 26 Samenwerkende Topklinische Opleidingsziekenhuizen (STZ) werden verkregen, evenals de gegevens van 28 streekziekenhuizen.
Quotum niet gehaald
Het gemiddelde bestuur bestond uit vijf medisch specialisten waarvan er één of twee vrouw waren. 12 van de 26 STZ ziekenhuizen en 9 van 28 streekziekenhuizen voldeden niet aan het vrouwenquotum van 30%. Gemiddeld voldeden zij wel met 33% vrouw (STZ en streekziekenhuizen samen). Het aandeel van vrouwelijke bestuurders in MSB’s lag hoger, namelijk 41%, ten opzichte van het percentage combicorporaties (31%).
Er zijn tenminste zeven ziekenhuizen zonder vrouwen in het MSB en/of combi-coöperatiebestuur (Isala, Maasstad, Spaarne Gasthuis, Oogziekenhuis Rotterdam, Princes Maxima Centrum, St. Annaziekenhuis, Laurentius Ziekenhuis). Er zijn geen besturen zonder mannen. Er zijn zes besturen waar de meerderheid vrouw is: Jeroen Bosch Ziekenhuis, Medisch Centrum Leeuwarden, Medisch Spectrum Twente, Santiz, Elkerliek en Alrijne.
Zes van de STZ ziekenhuizen hadden een vrouwelijke medisch specialist als voorzitter van het bestuur, maar slechts drie van de streekziekenhuizen. Vrouwelijke bestuursleden waren vaker algemeen lid dan dagelijks bestuurslid.
Deze inventarisatie toont dat vrouwelijke medisch specialisten ondervertegenwoordigd zijn in bestuursfuncties in de perifere ziekenhuizen ten opzichte van mannen. Echter, als we uitgaan van een percentage van 38% vrouwelijke medisch specialisten in het perifere ziekenhuis, dan is een gemiddeld percentage van 33% vrouwelijke bestuursleden passend. Wel valt op dat er tussen ziekenhuizen grote verschillen bestaan. Er zijn nog altijd meer besturen waar geen enkele vrouw in zit, dan besturen waarin de meerderheid vrouw is.
Diversiteit op verschillende terreinen
Een inventarisatie als deze geeft zicht op de onderlinge verschillen tussen ziekenhuizen en maakt nieuwsgierig naar wat de redenen voor de gevonden verschillen zijn. De ziekenhuissector is van oorsprong behoudend, mogelijk geldt dat voor sommige ziekenhuizen meer dan voor anderen. Feminisering van bestuur helpt om organisaties diverser te maken. Helaas was daarvoor een quotum nodig in de top. Ondergeschikt is de aandacht voor feminisering in het middelmanagement en tal van andere bestuursfuncties in de zorg en ook voor de verschillen tussen organisaties. Geslacht is bovendien slechts één karakteristiek, terwijl diversiteit wenselijk is op verschillende terreinen, zoals ras, leeftijd, specialisme etc. Het is in de praktijk ondoenlijk om bij de samenstelling van besturen te scoren op al deze karakteristieken en onwenselijk om mensen in deze hokjes te beschrijven. Desondanks hopen we dat aandacht hiervoor een opmaat kan zijn voor meer diversiteit binnen de bestuursfuncties in het ziekenhuis.
Judith Godschalx is psychiater/teamleider psychiatrie en medische psychologie in het Flevoziekenhuis Almere voor GGZ Centraal en vrijgevestigd als mediator, partnerrelatietherapeut, psychotherapiesupervisor en intervisiebegeleider.
Marijke Booij is psychiater in het St. Antonius Ziekenhuis Utrecht