Maatwerk is in theorie goed mogelijk. De nieuwe zorgwetten, zoals de Wmo, Wlz en Jeugdwet, zijn daar heel duidelijk over.
In samenspraak met de betrokken burger komen instanties tot een passend aanbod van zorg en ondersteuning. Het eigen plan en de eigen inbreng van de zorgvrager zijn daarbij leidend. Ook de Participatiewet, waarbij werken naar vermogen centraal staat, en Passend Onderwijs, waarbij voor elk kind een passend onderwijsaanbod moet worden gerealiseerd, ademen de geest van maatwerk.
En toch stroomt deze eerste maanden van het jaar mijn mailbox weer vol met berichten van mensen die in de knel raken. Omdat ze niet goed passen in de systemen. Of omdat hun zorg en ondersteuning toch niet kan worden gecontinueerd, ondanks mooie beloften en de beste bedoelingen.
Kloof
Hoe komt het toch dat er zo’n kloof gaapt tussen theorie en praktijk? In mijn eerdere blogs heb ik daarbij gewezen op de bureaucratie die maatwerk in de weg staat. Maar er is nog een aanvullende verklaring en dan kom je bij het begrip ‘rechtmatigheid’ uit. Overheidsinstellingen moeten alle burgers gelijk behandelen. Dus stellen we uit rechtmatigheidsoverwegingen algemene regels en normen op. Beleidsmakers en bestuurders worstelen vervolgens met de vraag hoe ze maatwerk hierin moeten passen.
Want dat maatwerk broodnodig is, dat is wel duidelijk. De conclusies van allerlei onderzoek naar succesvolle praktijken op lokaal niveau wijzen alle in dezelfde richting. Zorg en welzijn worden pas echt werkend als gemeenten en andere betrokkenen bereid zijn om te doen wat nodig is. Als ze wat werkt voorrang durven geven boven wat er strikt staat voorgeschreven.
Besparingen
Daar komt nog bij dat maatwerk op de langere termijn ook tot aanzienlijke besparingen leidt. Omdat zo dure en specialistische zorg kan worden vermeden. We kennen allemaal de voorbeelden van gezinnen waar een relatief kleine schuld leidt tot een steeds verder uitdijend hulpverleningstraject en een langdurige uitkeringssituatie, die tienduizenden euro’s duurder is dan het – onder strikte voorwaarden – overnemen van die kleine schuld.
Maatwerk is voor het gezonde verstand vanzelfsprekend. Vraag maar eens op een verjaardagsfeestje hoe mensen hierover denken en ze zullen beamen dat iedereen anders is en dat de zorg en ondersteuning daarbij moeten aansluiten. Maar vraag het aan gemeentebestuurders, –ambtenaren en professionals en dan komen ze al snel met allerlei praktische bezwaren.
Puzzelen
Want maatwerk betekent steeds weer puzzelen, passen en meten. Het betekent kiezen voor eigen regie en mensen ruimte geven om hun eigen talenten en vermogens te benutten. Voor bestuurders en ambtenaren is dit eng want die willen plannen, standaardiseren, controleren en toetsen. Daarbij komt dan nog de angst voor precedentwerking. Men vreest dat er woedende burgers opstaan, die óók de voorziening gaan claimen die aan hun buurman is toegekend. En wellicht komt die voorziening dan niet door de denkbeeldige rechtmatigheidstoets. Dus blijven ook veel vernieuwingsgezinde gemeenten en instellingen gevangen in regels en rekenmodellen die niet bij maatwerk passen.
Gevangenis
Onze prachtige gelijkheidsdenken wordt zo tot een gevangenis. Dat kan niet waar zijn. De typisch Nederlandse uitdrukking ‘gelijke monniken gelijke kappen’ wordt op deze manier misbruikt om de pragmatici, die willen doen wat nodig is, de mond te snoeren. Alsof alle burgers met zorg- en ondersteuningsvragen gelijk zijn! Laten we reëel zijn. Mensen zijn verschillend, hun ziekten en beperkingen zijn verschillend, hun wensen en verwachtingen zijn verschillend en hun talenten verschillen ook.
Ongelijk
Dus laten we voortaan gelijken gelijk behandelen en ongelijken dus ongelijk. Wettelijk gezien kan het. Nu wordt het tijd om ook over de vermeende praktische bezwaren heen te stappen en de knellende kaders los te laten die maatwerk in de weg staan.
Er zijn overal in het land bestuurders, ambtenaren, professionals en cliënten die willen gaan voor wat werkt, voor zorg en ondersteuning die echt past. Laten we ter ondersteuning van hen een nieuwe hervormingsleuze in het leven roepen: geef ongelijke monniken passende kappen!
Illya Soffer
Directeur Ieder(in)