In elke (zorg)organisatie is er spanning tussen het individu en het systeem. Voor de ontwikkeling en het creëren van verandering van de organisatie is het nodig dat het individu met regelmaat die spanning opzoekt. Anita Wydoodt (bestuurder in de zorg) en Mieke Moor (organisatiefilosoof) denken hardop na.
Wydoodt:
Onlangs had ik het genoegen om de finale van een tenniswedstrijd live bij te wonen. Naast het feit dat ik samen met mijn gezinsleden genoot van een prachtige wedstrijd, zette mijn deelname aan het publiek me aan het denken. Ik ben niet zo vaak bewust onderdeel van een groep.
Moor:
Nochtans maak je onderdeel uit van verschillende groepen. Je werkt bij een organisatie, neemt deel aan verschillende netwerken. Voldoende groepservaring zou je denken.
Wydoodt:
Toch ligt bij mijn rol als lid van de raad van bestuur de klemtoon op mijn individuele bijdrage aan het geheel. In een groep van ‘gelijken’ gaat het juist veel minder om het individuele. Dat fascineerde me ook tijdens die wedstrijd. Ik zag en hoorde hoe mijn dochter als eenling invloed probeerde te hebben op de groep door een ‘klapwave’ in te zetten. Soms lukte het, soms bleef ze eenzaam in haar handen klappen zonder dat er verder iets gebeurde.
Moor:
Wat je dochter deed lijkt me er een goed bewijs van dat het niet altijd klopt wat je zegt: zij maakte deel uit van een grote groep van gelijken en toch onderscheidde zij zich daarin als individu. Ik ben wel met je eens dat dat niet vanzelfsprekend is. Vaker hebben wij de neiging om ons te conformeren aan de meerderheid, onze eigen ideeën voor ons te houden en hooguit inwendig te mopperen dat ‘die ander’ niets doet of iets niet goed doet. Terwijl je in zo’n groep natuurlijk zelf ook die ander bent.
Wydoodt:
Het doet me eraan denken hoe ik de laatste tijd in het ziekenhuis regelmatig de zin gebruik “Ik ben het systeem, jij bent het systeem”. Immers medewerkers hebben de neiging om naar het organisatiesysteem te wijzen als er zaken niet goed gaan, zonder zich bewust te zijn van het feit dat ze daar zelf onderdeel van zijn. Sterker nog: dat ze het kunnen beïnvloeden door zelf ander gedrag te vertonen. En natuurlijk is het dan nog niet zeker dat anderen zullen volgen, maar misschien heeft je andere gedrag invloed op anderen en verandert er iets.
Moor:
De Vlaamse psychoanalyticus Paul Verhaeghe gebruikte die zin van jou onlangs ook in een interview en plaatste er iets voor, hij zei: “We klagen over het systeem, maar we zíjn het systeem”. Daarmee bedoelt hij dat we vaak zelf de bouwers (en trouwe onderhouders) zijn van het systeem dat ons gevangen houdt. En dan gaat het niet alleen over de grote systemen van wet- en regelgeving (ja die ook), maar in de eerste plaats over subtiele mechanismen in ons gedrag, zoals bijvoorbeeld het denken in groepen en de tegenstellingen daartussen. Dus in ‘wij versus zij’, of management versus medewerkers, of in leiders versus volgers, met alle gooi- en smijtwerk van dien, terwijl die organisatie toch (de zorg) van iedereen is.
Dus de gewetensvraag hier is: gaat die zin van hierboven ook over jou? Of: ben jij ook die medewerker?
Wydoodt:
Dat is een goede vraag. Want inderdaad: ik ben ook onderdeel van het systeem/de organisatie. Daarin probeer ik om vanuit mijn persoonlijkheid, kennis en ervaring me zo te gedragen dat dat ontwikkelingen in gang kán zetten. Op die manier kán ik invloed uitoefenen, maar of dat ook tot verandering leidt, hangt af van hoe anderen daar weer op reageren. Ik stimuleer ook medewerkers om zelf met hun gedrag invloed uit te oefenen. En dat is een boeiende – soms spannende – interactie. Er is een leuk filmpje op You Tube dat goed weergeeft dat de leider een lonely nut is tot hij een eerste volger krijgt die de verbinding legt tussen het gekke nieuwe gedrag van een enkeling en een mogelijke groep die volgt. In managementboeken wordt vaak eenzijdig de klemtoon gelegd op de leider terwijl een eerste volger minstens even belangrijk is.
Moor:
Nog even terug naar je dochter: zij maakte eigenlijk een hele mooie dubbele beweging: ze was én individu (binnen haar eigen supportersgroep) én groep (tegenover de andere supportersgroep). Een optimale spanningsboog voor een goede wedstrijd lijkt mij.
