Vijf Republikeinse en vier Democratische opperrechters van het Amerikaanse Hooggerechtshof doen donderdag 28 juni 2012 uitspraak over het belangrijkste project van de Democraat Obama: de hervorming van de gezondheidszorg in Amerika. Is dit rechtspraak of is dit politiek?
Naar Nederlandse maatstaven gemeten gaat het om een onbegrijpelijke kwestie: mag de (federale) overheid een burger verplichten een ziektekostenverzekering sluiten? In Nederland hebben we die vraag bevestigend beantwoord met de Zorgverzekeringswet. In de VS ligt dat heel anders. De vraag houdt Amerikanen tot op het bot verdeeld. De kans dat het Hooggerechtshof Obamacare strijdig met de Grondwet verklaart, is zeer aanzienlijk.
Amerikaanse staatsinrichting
Wat kan er fout gaan voor Obama? Het is goed zicht te hebben op een aantal elementen van het Amerikaanse staatsrecht die afwijken van de Nederlandse staatsinrichting.
In de eerste plaats kan de Amerikaanse rechter– anders dan in Nederland – wetten die in strijd zijn met de Grondwet buiten toepassing verklaren. De Grondwet is geformuleerd in zeer algemene termen dus over de betekenis daarvan kunnen de meningen uiteen lopen. Zo zijn er in het Hof rechters die menen dat het ter dood veroordelen van een minderjarige cruel and unusual is en dus in strijd is met de Grondwet, en er zijn rechters die daar geen enkel grondwettelijk bezwaar in zien. Die verschillende opvattingen worden zichtbaar doordat alle rechters hun opvatting in een opinion kunnen neerleggen. In Nederland wordt recht gesproken met één mond.
In de tweede plaats kent de Grondwet de federale overheid maar beperkte bevoegdheden toe. De Grondwet is voor het overgrote deel geschreven door de Founding Fathers aan het einde van de achttiende eeuw. Met het imperialistische Engeland als schrikbeeld, gaven zij de federale overheid zo weinig mogelijk gezag en legden het zwaartepunt van de overheidsmacht bij de staten. Zij creëerden een do nothing federale overheid, met beperkte bevoegdheden. Tegen die achtergrond is een federale wet die burgers een verplichting oplegt een zorgverzekering te kopen vanzelfsprekend hoogst verdacht.
In de derde plaats is de benoeming van de rechters van het Hof een politieke aangelegenheid. De president nomineert, en de senaat moet de benoeming goedkeuren. Presidenten maken de laatste decennia veel werk van het selecteren van de juiste leden van het Hooggerechtshof en de Senaat weegt de kandidaat zorgvuldig voordat de benoeming voor het leven wordt goedgekeurd. Op dit moment bestaat het Hof vijf rechters die door republikeinse presidenten zijn benoemd, en vier door democratische presidenten. Obama benoemde twee vrouwen, Sotomayor en Kagan.
The swing vote
Vrouwe Justitia lijkt niet helemaal blind te zijn. In controversiële zaken is het Hof vaak verdeeld langs de ideologische lijnen. Anthony Kennedy, in 1988 door Ronald Reagan benoemd, is de laatste jaren vaak de swing vote. Meestal stemt hij met zijn conservatieve broeders mee, maar soms stapt hij over naar zijn progressieve collega’s. Wanneer hij overstapt, is meestal een verrassing. Hij wordt wel gezien als een van de machtigste mannen van het land. Begin juni had het weekblad Time een coverstory aan hem gewijd onder de veelzeggende titel: The decider. Het verhaal gaat dat zijn ijdelheid daar niet onder lijdt.
Wat staat er op het spel?
The Affordable Health Care Act verplicht iedere Amerikaan zich te verzekeren tegen ziektekosten en verplicht zorgverzekeraars iedereen te accepteren en een zelfde pakket aan te bieden. De wet verschilt in dat opzicht niet heel wezenlijk van onze eigen Zorgverzekeringswet. De belangrijkste vraag waar het Hooggerechtshof zich over buigt, is of het Congres wel bevoegd is een dergelijke verplichting op te leggen. Congres mag de handel met interstatelijk effect reguleren (volgens de zogenaamde Commerce Clause). Maar valt een verplichte zorgverzekering daar ook onder?
De constitutionele vraag bij Obamacare was of een verplichte zorgverzekering valt onder het reguleren van handel met interstatelijk effect. De wet legt immers een verplichting op aan burgers die niet aan het economisch verkeer deelnemen, ze zijn immers onverzekerd. De wet creëert Commerce zo redeneren de tegenstanders, in plaats van die te reguleren. Een simpele, effectieve vergelijking die de conservatieve rechter Antonin Scalia gebruikte tijdens de behandeling in maart illustreert het punt van de tegenstanders treffend: als de overheid de burger kan verplichten om een zorgverzekering te kopen, wat staat er dan aan in de weg om de burger te verplichten broccoli te kopen? Dan is er geen grens meer aan de mogelijkheid van de federale overheid om de persoonlijke vrijheid van burgers te beperken. Daar zijn veel Amerikanen allergisch voor. De regering beweerde, niet zonder kunstgrepen, dat de wet de wijze waarop voor gezondheidszorg betaald wordt, regelt. Omdat iedereen vroeg of laat wel gezondheidszorg consumeert, regelt de wet dus een bestaande markt.
Wie de zittingen in maart heeft gevolgd, heeft kunnen vaststellen dat de vijf rechters die benoemd zijn door een republikeinse president buitengewoon kritisch waren over de wet. Hun democratische collega’s waren afgaande op hun vragen het met de regering eens dat er geen strijd is met de Grondwet.
Politiek of rechtspraak
Deze zaak toont ook voordat er uitspraak is gedaan al aan dat de rechtspraak in de VS inmiddels sterk gepolitiseerd is. Interest groups met veel geld voeren uitgekiende juridische procedures tot het Hooggerechtshof om bepaalde wetten ongedaan te maken. Illustratief is de brocolli-vergelijking: die kwam niet uit de koker van Scalia, maar werd gebruikt door de goed georganiseerde tegenstanders van de wet in opiniestukken.
Slaan de rechters het partijprogramma van hun keuze erop na om te bepalen hoe ze zullen oordelen? Nee, dat gaat te ver. Als George W. Bush deze wetgeving had voorgesteld, waren de republikeinse rechters niet minder kritisch geweest. De geschiedenis kent teveel voorbeelden van opperrechters die zich tegen de president uitspreken aan wie ze de benoeming te danken hebben. Er is veeleer sprake van strijdende juridische filosofieën die in belangrijke mate langs partijlijnen loopt.
Hoe dan ook, het zou een stuk makkelijker voor Obama zijn als hij één conservatieve rechter in had kunnen ruilen voor een progressieve.
Heeft u vragen na het lezen van bovenstaande? Schroom dan niet om contact met mij op te nemen.