In de politiek is het al geruime tijd zichtbaar: het ‘maatschappelijk’ middenveld verdwijnt ten faveure van politieke extremen. Maar, zo bleek recent tijdens een werkconferentie van de Wetenschapppelijke Raad voor het Regeringsbeleid, het blijkt symptomatisch voor een veel bredere ontwikkeling.
Middenfuncties vervallen
Het vermaledijde ding waarop ik dit schrijf is daarvan een oorzaak: processorsnelheid gaat samen met verval van middenfuncties. Resteren handfuncties en hoofdfuncties, en resteren laag en hoog betaald werk. Dat proces is ook in de zorg te zien. Waar we enerzijds – gedreven door de wondere wereld van de ICT en complexere zorgvragen – steeds meer kwaliteitseisen, zien we anderzijds dat er steeds nadrukkelijker onderscheid komt tussen de handfuncties en de hoofdfuncties. Waar verpleegkundige specialismen in opkomst zijn, want ja, de zorgvraag wordt complexer, treedt tegelijkertijd een proces van deprofessionalisering op. De entree van de WMO heeft dat duidelijk laten zien: geen huishoudelijke zorg meer maar huishoudelijke hulp.
Deprofessionalisering
Europese cijfers liegen er niet om: in de Nederlandse zorg is deprofessionalisering al sinds de jaren ’90 gaande: vermindering van het aandeel verpleegkundigen in de langdurende zorg, stabiliteit van ‘zorg’ maar zeer forse toename van laag gekwalificeerd werk. Zorg is ooit door dierbare oud-collega Marjolein Moree omschreven als werk met hoofd, hart en handen. Doorgeredeneerd lijkt het er op dat het hart gaat wegvallen.
Draagvlak AWBZ onder druk
Maar er is meer aan de hand: als het economisch middenveld wegvalt, valt ook het draagvlak onder de AWBZ weg. Dat is immers de belangrijkste drager van de AWBZ. Dat leidt – bij een fors toenemende zorgvraag – haast onontkoombaar tot vergaande verschraling van de zorg en daarnaast tot volledig private zorg, volledig buiten het blikveld van de AWBZ, toezichthouder en overheid. Derhalve niet alleen professionalisering en deprofessionalisering, maar ook formalisering en tegelijkertijd informalisering: niet alleen mantelzorg, maar ook niet-gecontracteerde arbeid (al dan niet door – illegale? – migranten tegen lage vergoeding) geleverd. In het kader van ‘eigen verantwoordelijkheid’ wellicht aardig, maar wat dit betekent voor de solidariteit is zacht gezegd een uitdaging. En er gaan veel ouderen – vermoedelijk vooral alleenstaanden – door het net vallen. Zorgelijke tijden.