Het debat over de verpleeghuiszorg van de afgelopen weken was er een met veel verliezers. Wat mij opviel was dat het ontbrak aan alle belangrijke waarden voor een productief verbeterklimaat en voor goede zorg.
En daar is het uiteindelijk toch om te doen. Wil je verbeteringen en goede zorg in een organisatie realiseren, dan moet je transparant zijn, de veiligheid bieden om over fouten te kunnen spreken, autonomie, verantwoordelijkheid en vertrouwen geven om het beter te kunnen doen, en respectvol te zijn naar de gesprekspartners. Goed en dienend leiderschap draagt deze waarden uit en laat ze zien. Ik denk dat we niet bepaald goed leiderschap hebben gezien in dit debat, laat staan dat het dienend was. Ik zie leiderschap dan niet alleen als iets van degene die het hoogste in de hiërarchie staat. Ieder geeft leiding aan zijn eigen proces en heeft daar een eigen verantwoordelijkheid in.
Schandpaal
Over de transparantie van de gegevens is al veel gezegd. Als je gegevens hebt (en gegevens zijn erg nuttig bij verbeterprocessen), dan moet je je afvragen waar ze voor staan en wat ze zeggen. Dat bespreek je in de eerste plaats met degene die de gegevens levert. Je moet ze samen begrijpen, of beter gezegd: duiden. Ze moeten voor een gedeelde werkelijkheid staan. Dan pas kun je zinvol spreken over wat er beter kan en beter moet.
Als je een positief leerklimaat wilt scheppen moet je ook van je fouten kunnen leren. Dat vereist de veiligheid om fouten en vergissingen te delen, er over te reflecteren en er lessen uit te trekken. De schandpaal en openbare steniging helpen niet. Dat zijn middeleeuwse middelen. Mensen gaan dan hun fouten verdoezelen en verzwijgen. Misschien dat ze er als individu iets van leren, maar dat houden ze voor zichzelf. We hebben hier collectief leren nodig.
Natuurlijk, het leven van kwetsbare oude mensen in verpleeghuizen is in het geding. Daar kun je je geen fouten permitteren. Dat wil ook niemand. Maar als ze toch gebeuren, moet je er van leren. Van de centralistische en onveilige leiderschapsstijl onder bijvoorbeeld het communisme hebben we geleerd dat naar buiten toe de samenleving perfect georganiseerd kan lijken te zijn, terwijl onderhuids echte misstanden woekeren.
Verantwoordelijkheid
In een zelforganiserende samenleving, waar zelforganiserende teams in bedrijven en publieke organisaties welhaast de norm zijn en waar participatie en burgerschap de dominante ideologie is, passen autonomie, vertrouwen en verantwoordelijkheid voor de steeds mondigere burgers en professionals. Zij moeten zélf hun verbetering kunnen ontwerpen, toetsen en daar verantwoordelijkheid voor nemen: plan-do-check-act. Zij moeten daar ook het vertrouwen voor krijgen.
De reflex van controleren en instrueren is te begrijpen, maar een beetje hedendaagse leider weet dat je je daarin moet inhouden. Als het ‘checken’ en handelen (‘act’) buiten de verantwoordelijke mensen ligt, zullen zij ook nooit hun verantwoordelijkheid nemen, noch hun handelingsruimte goed benutten.
‘Rotte appels’
En wil je als leider geloofwaardig zijn, dan moet je naar je volgers respectvol zijn. Een bestuurder die dat niet is of de integriteit van de medewerkers en collega’s in twijfel trekt, zal geen intrinsieke gemotiveerde medewerkers en collega’s krijgen. Die heb je wel nodig om goede prestaties te kunnen leveren. Je mag niet over ‘rotte appels’ spreken over mensen die integer zijn en hun best doen. Zelfs bij incompetentie moet er nog met respect over mensen worden gesproken, met behoud van hun waardigheid.
Waarde(n)loze weken
Het debat over de verpleeghuiszorg ging mis omdat velen met maatschappelijke verantwoordelijkheid deze onderliggende waarden van goed leiderschap niet lieten zien. En om het nog breder te trekken, als samenleving hebben we er sowieso veel moeite mee om een waardevol en waardig gesprek te voeren over hoe met langdurige kwetsbaarheid en afhankelijkheid om te gaan. Hoe kunnen we de inconvenient truth bespreekbaar maken? Een basisvoorwaarde daarvoor is dat de basale waarden van goed leiderschap in acht worden genomen. Helaas. Ik vond het waarde(n)loze weken voor de verpleeghuiszorg!
Lid raad van bestuur Vilans