Iedere zorginstelling heeft ze. Commissies. Soms zijn het er tientallen. Over tijdelijke commissies hoef ik het hier niet te hebben. Selectiecommissies, onderzoekscommissies, feestcommissies. Na de selectie, het onderzoek of het feest zijn de commissies weer opgeheven. Maar veel commissies zijn ooit in het leven geroepen om permanent actief te zijn. Zijn die wel nodig?
Neem bijvoorbeeld meldingscommissies voor incidenten. Het jaar 2004 bracht een belangrijk keerpunt teweeg in de Nederlandse gezondheidszorg. Vanaf dat jaar richtte de aandacht in alle ziekenhuizen in ons land zich op patiëntveiligheid. Rein Willems, de toenmalige president-directeur van Shell Nederland, werd door minister Hoogervorst van VWS gevraagd om een advies uit te brengen over die veiligheid en vooral wat eraan gedaan zou moeten worden. Uit de Verenigde Staten waren alarmerende berichten verschenen over tienduizenden doden per jaar door fouten en ongevallen in ziekenhuizen. Onaanvaardbaar, zo vond de Amerikaanse overheid. In ons land zou het waarschijnlijk niet veel anders zijn, zo was de algemene opvatting. Cijfers waren er niet, deskundigen spraken van tussen de 1.500 en 6.000 vermijdbare sterfgevallen. In november 2004 verscheen het rapport van Willems met de daarna talloos vaak geciteerde titel ‘Hier werk je veilig, of je werkt hier niet’. Het in dat rapport genoemde Veiligheid Management Systeem (VMS) begon daarna aan een opmars in de vaderlandse gezondheidszorg.
Vermijdbare sterfgevallen
Of het aantal vermijdbare sterfgevallen in die acht jaren door alle aandacht voor patiëntveiligheid is afgenomen is nog maar de vraag. Cijfers uit 2008 wezen daar niet op: 1.960 jaarlijks te vermijden doden – alleen in ziekenhuizen, wat een kleine verhoging was ten opzichte van de eerste meetresultaten uit 2004 (1.735). Ziekenhuizen werden verplicht om een certificeerbaar VMS in te voeren. De laatste peildatum waarop dat moet gebeuren is 1 januari 2013. De meeste ziekenhuizen schijnen inmiddels zo ver te zijn.
Veilig Incident Melden
Een van de verschijnselen van de nieuwe aandacht voor patiëntveiligheid was VIM: Veilig Incident Melden. Een uitstekend initiatief, want de cultuur rondom veiligheid kon wel wat verbeterd worden. Centrale meldingscommissies, meestal MIP genoemd, transformeerden tot centrale VIM-commissies. En tegelijkertijd werden op afdelingsniveau decentrale VIM-commissies ingesteld. Het aantal incidentmeldingen is geëxplodeerd, maar of deze ook enorm in aantal toegenomen commissies nu wel de juiste aanpak zijn om de zorg veiliger te maken is nog maar de vraag.
Verbetering?
Sinds begin van de zeventiger jaren van de vorige eeuw kennen onze zorginstellingen het verschijnsel meldingscommissies voor incidenten. Aanvankelijk FONA, later FOBO, MIP, MIC, MIZ en dergelijke geheten, werden meldingen door deze centrale commissies in behandeling genomen. Uit vele publicaties die verschenen in de voorbije decennia kan worden opgemaakt dat deze commissies nauwelijks iets hebben bijgedragen aan het leren en verbeteren van de kwaliteit en veiligheid. Waarom dan toch gekozen voor nog veel meer commissies toen het vanaf 2004 menens werd met de patiëntveiligheid? Waarom niet geleerd van dat mislukte verleden?
Verantwoordelijkheid
Veiligheid en kwaliteit behoren tot de primaire verantwoordelijkheden van het management. Daarover verschilt niemand van mening. Maar over die invulling van verantwoordelijkheden blijven de meningen verdeeld. Het begint bij de operationele manager, het afdelingshoofd of de teamleider. Daar waar incidenten plaatsvinden en risico’s de kwaliteit van zorg bedreigen, hebben zij de verantwoordelijkheid op te treden en het initiatief te nemen. Ook om bijvoorbeeld het proces van open communicatie binnen hun team te stimuleren, door te bouwen aan onderling vertrouwen. Opdat risico’s en incidenten een logisch onderdeel zijn van integraal management. Een permanente commissie is daar niet voor nodig.
Afschaffen
Binnen de VVT-sector worden meldingscommissies steeds meer afgeschaft. Arbo-, klachten- en kwaliteitsfunctionarissen krijgen als functie het overzicht te behouden van meldingen, om lering te trekken voor andere afdelingen en locaties. Het afhandelen van meldingen ligt in de lijn, die ondersteund wordt door de staf. Zoals het hoort. In het boek Het Nieuwe Melden (zie www.actiz.nl) is daar meer over te lezen.
Ik durf de stelling aan dat het aantal commissies in instellingen omgekeerd evenredig is aan de kwaliteit van het management. Met andere woorden: hoe minder commissies, hoe beter het management.
Jacques de Bekker,
Directeur Triaspect