Er is terecht veel commotie ontstaan over de fraudeproblemen rond het conglomeraat van toeslagen die de Nederlandse Belastingdienst uit serveert aan de inwoners van de EU. Een soortgelijke probleemstelling is ook aan de orde bij de fraudegevoeligheid van onder meer de uitkeringen in het kader van het Persoonsgebonden budget in de zorgsector.
Allemaal uitkeringen die massaal worden verstrekt op basis van aanvragen op papier of via het internet. Op onthullende wijze wordt onder meer door de NRC aangetoond welke controlemogelijkheden er wel of niet zijn en hoe deze gewoon worden genegeerd in de haast om vooral maar snel uit te betalen en zo de kritiek van politiek en publiek over vertragingen te voorkomen.
Er wordt nu veel geklaagd door de politiek, maar vooral deze lieden hebben boter op het hoofd. Hoewel nu alles op het hoofd van een toevallig wat zwakke Staatssecretaris neer komt, hebben alle partijen boter op het hoofd. Immers, waar komt het gedachtegoed van die toeslagen vandaan?
Versneld uitkeringsproces
Het begint met de toenmalige minister van Financiën, Gerrit Zalm. In zijn, overigens terechte, streven om de uitgaven meer te beheersen via het kader Zalm, besloot hij begin deze eeuw de huurtoeslagen over te nemen van het toenmalige ministerie van VROM. Hij was er niet gerust op dat het vakdepartement er voldoende aan deed om die uitgaven te beheersen. Daarom moest de belastingdienst voortaan die uitkeringen gaan doen. En dat moest gebeuren in een kort tijdsbestek en met beperkte middelen. Maar het moest allemaal wel snel want de burgers moesten hun geld op tijd krijgen. Daarnaast had Zalm nog een paar overwegingen die dit proces versnelden. Er moest meer efficiency komen in de rijksdienst door concentratie van taken. Tenslotte wilde Zalm ook alle fondsen en uitkeringsreserves bij elkaar zetten en onder zijn regie brengen vanwege de EMU-norm, die het aanvaardbare financieringstekort zou gaan reguleren.
Toeslagen
Een tweede impuls kwam van het CDA. Het Wetenschappelijk Bureau van deze partij kwam met een nieuw concept om de inkomens te reguleren en de overheid terug te dringen. Een systeem van toeslagen werd bedacht om iedere burger zijn eigen verantwoordelijkheid te geven. Met andere woorden: eerst zelf betalen en als dat qua inkomen niet kon, dan kon je een toeslag krijgen. Met de kreet weg met het inkomensafhankelijke beleid, werd via de achterdeur van de toeslagen weer het inkomensbeleid ingevoerd. En omdat niemand er op achter uit mocht gaan, kwam het hele rond pompen van geld, met alle bureaucratische kosten er bij, neer op dezelfde inkomensherverdeling als daarvoor.
Belastingdienst
De behoefte van Financiën om de uitgaven te beheersen en het concept van de CDA toeslagen pasten mooi in elkaar. En zo werd in de loop der jaren de belastingdienst belast met, naast de huurtoeslag, de zorgtoeslag, de kindertoeslag, en de kinderopvangtoeslag.
Zorgtoeslag
De zorgtoeslag was ook een idee van het CDA, omarmd door andere partijen zoals de VVD, waardoor een nominale premie mogelijk werd gemaakt en daardoor de zo gewenste marktwerking in de zorg kon worden ingevoerd. Dat gebeurde in 2006 bij de invoering van de nieuwe zorgverzekering. Het ontstaan van de kindertoelage is helemaal bizar. Er was toch al een systeem van kinderbijslag, dat uitgevoerd werd door de SVB? Ja, dat klopt, maar dit systeem was inkomensonafhankelijk. Dat was natuurlijk een doorn in het oog van de Toeslagfilosofen. Dus werd de kinderbijslag verlaagd en de gevolgen werden inkomensafhankelijk weer gecompenseerd door de introductie van de kindertoelage via, alweer, die arme belastingdienst. Hetzelfde laken een pak met de regeling kinderopvangtoeslagen. Ook die regeling liep bij het vakdepartement uit de hand en dus werd het ondergebracht bij de belastingdienst.
Overschrijdingen
Tenslotte was Zalm wel zo slim dat hij de budgettaire verantwoordelijkheid van al die toeslagen bij de vakdepartementen liet blijven. Dus zij moesten wel opdraaien voor het compenseren van de overschrijdingen. Zo hadden de ministers van Financiën wel de lusten (reserves en vermogens- en fondsbeheersing in het kader van het EMU beleid), maar niet de lasten van de uitgavenbeheersing. Mooi geregeld toch. En al die bewindslieden en Kamerleden van bijna alle partijen stonden er bij en keken er naar. En iedereen vond het fantastisch. Behalve de Belastingdienst die opgescheept werd met een onmogelijke taakstelling. Die werd in de loop der jaren stelselmatig de mond gesnoerd.
Nog even en de AOW wordt ook een inkomensgebonden toeslagsysteem, dat uitgevoerd wordt door de belastingdienst met als gevolg dat half Oost Europa gebukt gaat onder een plotselinge vergrijzinggolf.
Nederland Luilekkerland, denkt men in Stara Zagora, een klein plaatsje in Oost Bulgarije, dicht bij de Zwarte Zee. Misschien een ideetje voor een vakantie?
Rob Scheerder
Health Columnist