Alle ziekenhuizen in Nederland hebben procedures voor het onderzoeken van medische incidenten en calamiteiten, de zogenaamde Root Cause Analysis of RCA procedure. Die procedure verschilt echter nogal en ook de wijze waarop de patiënt daarin betrokken wordt verschilt. Veel ziekenhuizen weten niet hoe de patiënt die procedure ervaart, of ze het goed doen, en waar verbeteringen nodig of wenselijk zijn omdat er niet altijd (op dezelfde manier) naar gevraagd wordt.
Er is duidelijk behoefte aan een instrument waarmee die procedure systematisch geëvalueerd kan worden. Tim Janssen van de Radboud Universiteit heeft daarom een vragenlijst ontwikkeld die gebruikt kan worden om het oordeel van de patiënt, de familieleden of nabestaanden over alle relevante aspecten van die procedure te meten. Zodat het ziekenhuis (beter) weet waarmee zij die betrokkenen nog beter kan ondersteunen en hoe zij de procedure kan verbeteren.
De vragenlijst
De vragenlijst stelt vragen over die aspecten van de procedure die volgens de wetenschappelijke literatuur van invloed zijn op die evaluatie. Heeft het ziekenhuis bijvoorbeeld duidelijk uitgelegd wat er gebeurd is en waarom (explanation), heeft het ziekenhuis verantwoordelijkheid genomen voor het incident (responsibility), heeft het ziekenhuis begrip en inlevingsvermogen getoond (empathy), heeft het ziekenhuis de patiënt voldoende betrokken bij het onderzoek (involvement) en heeft het ziekenhuis het onderzoek snel opgepakt (timeliness)? Al deze aspecten beïnvloeden het oordeel van de patiënt op drie belangrijke dimensies: hoe correct en rechtvaardig was de uitkomst van de procedure (distributive justice), hoe correct en rechtvaardig was de persoonlijke behandeling tijdens de procedure (interactional justice) en hoe correct en rechtvaardig was de snelheid en toegankelijkheid van de procedure (procedural justice)?
Aanvaarding
De uitkomst of het resultaat van de procedure wordt gemeten aan de hand van twee aspecten. Het eerste aspect is aanvaarding van het incident (experiential acceptance). Daarmee wordt gemeten of de patiënt er in geslaagd is het incident een plaats te geven in haar of zijn leven. Het incident kan immers gezien worden als een traumatische gebeurtenis die ontkenning, boosheid en depressie tot gevolg heeft. Naarmate die gevoelens afnemen is er meer sprake van aanvaarding. Niet in de zin van een positieve evaluatie van het incident, maar in de zin van “een plaats geven” en “begrijpen”.
Vertrouwen
De tweede belangrijke uitkomst is vertrouwen in het ziekenhuis (trust). Daarmee wordt bedoeld het vertrouwen van de patiënt in de betrouwbaarheid (reliability) en integriteit (integrity) van het ziekenhuis. Het is immers aannemelijk dat het vertrouwen van de patiënt in het ziekenhuis een deuk heeft opgelopen door het incident. De procedure heeft dan ook (mede) als doel om te proberen dat geschonden vertrouwen te herstellen. Daarom meet de vragenlijst het vertrouwen na de procedure.
Verbetermogelijkheden
De vragenlijst bestaat uit een combinatie van gesloten (meerkeuze) vragen en open vragen. De vragen meten niet alleen de scores op die aspecten, maar ook hoe belangrijk de patiënt die aspecten vindt, dus hoe zwaar ze meetellen in zijn of haar oordeel. Dat maakt het mogelijk voor het ziekenhuis om na te gaan aan welke ondersteuning de individuele patiënt (nog) behoefte heeft (als het ziekenhuis bijvoorbeeld laag scoort op een belangrijk aspect). Het maakt het ook mogelijk om na te gaan op welke aspecten de procedure structureel slecht scoort (als veel patiënten het ziekenhuis laag scoren op een bepaald aspect) en dat aspect van de procedure te verbeteren (bv de snelheid of de uitleg). Tenslotte maakt gebruik van de vragenlijst het voor het ziekenhuis mogelijk om lange termijn trends in de beoordeling van de procedure objectief vast te stellen. Het is immers nuttig om te weten of eventuele aanpassingen of verbeteringen in de procedure ook echt leiden tot een hogere evaluatie bij patiënten en andere betrokkenen.
Het uiteindelijke doel van de vragenlijst is om bij te dragen aan het ontwikkelen van een optimale, evidence based vormgeving van de betrokkenheid van de patiënt bij de RCA procedure opdat de patiënt het incident kan aanvaarden en het vertrouwen in het ziekenhuis hersteld wordt.
Kwaliteit
Tim heeft veel aandacht besteed aan de kwaliteitsaspecten van de vragenlijst. Voorop stond dat het een delicaat en gevoelig onderwerp is, waarover enerzijds voorzichtig en met respect, maar anderzijds ook op een duidelijke manier vragen worden gesteld aan mensen die een ernstige gebeurtenis hebben meegemaakt. De vragenlijst is voorgelegd aan RCA-onderzoekers, kwaliteitsmedewerkers, klachtenfunctionarissen, zorgverleners, leden van een patiëntenraad, een jurist, een information security officer, wetenschappelijke onderzoekers, patiënten en patiënten die een calamiteit hebben meegemaakt. De lijst is inmiddels 2 jaar in gebruik wordt op dit moment verder geëvalueerd in het Canisius-Wilhelmina Ziekenhuis en het ligt in de bedoeling de vragenlijst ook beschikbaar te stellen aan andere ziekenhuizen.
Herm Joosten
Lector bij NCOI University en universitair docent bij Radboud Universiteit Nijmegen